0

HET MAANDBLAD VAN DE BRUSSELSE ONDERNEMINGEN DIVERSITEIT is essentieel voor BEDRIJVEN Nr 50 / DECEMBER 2019 BEDRIJVEN moeten DIGITAAL STOUTER WORDEN GELUKKIG voelen OP HET WERK EEN CURATOR voor de PRODUCTIEVE ECONOMIE Dossier TALENTBEHEER MARTINE TEMPELS Gasthoofdredactrice ISSN 2406-3711

highly ambitious Think big this year, and let us help you achieve your dreams.

Woord vooraf En wat vinden de aandeelhouders ervan? December is de maand van de goede wensen, van even terugblikken het oorbije jaar en van de toekomstgerichte boodschappen. De goede wensen zullen w broodnodig hebben, want de politieke, economische, sociale en financiële is momenteel onstabiel en onzeker. Denk maar aan brexit, de handelsoorlogen en internationale spanningen, de negatieve intrestvoeten, de tr begrotingsproblemen, het klimaatvraagstuk en de moeilijkheden die democratieën ervaren om politieke meerderheden samen te stellen. De veerkracht van onze bedrijven, hun creativiteit, zin voor innovatie om oplossingen aan te dragen, zijn echter bemoedigende tekenen 2020. Op politiek vlak is de vorming van een regering dat op een stabiele meerderheid berust, in vele Europese landen een bijzonder ingewikk geworden. In België is dit niet anders. Op gewestelijk niveau verheugen dat Brussel relatief snel een regering heeft kunnen vormen. Laten we ons even wagen aan een – theoretische en misschien een tikk vergezochte – vergelijking, op federaal niveau. Als België vandaag een naamloze vennootschap was, wa aandeelhouders ervan vinden? Ze zouden zich wellicht zor Stel u voor: een onderneming zonder management en die niet in staa is om strategische beslissingen te nemen! Het dagelijks beheer weliswaar verzekerd, maar dit volstaat niet. We zitten met dringende dossiers en verplichtingen die we moeten nale Zo bijvoorbeeld de begroting voor 2020 die we aan Europa voorleggen. Een Staat die tot de medeoprichters van de Europese behoort en waar bovendien de Europese hoofdstad is gevestigd, moe zich voorbeeldig opstellen. Doet de NV België dat niet, dan ontstaat er onzekerheid op de markt. De beursnotering riskeert serieuze klappen. In feite kost het uitblijven van een volwaardige regering al heel veel geld aan ons land. Hoe kan de NV België haar energiebevoorrading verzekeren en tegelijk haar kosten en verplichtingen onder controle houden? Hoe zal de NV België de kosten van een vergrijzende bevolking kunnen opvangen en ondertussen haar investeringscapaciteit behouden? Hoe kan dit land de uitdagingen inzake werkgelegenheid en opleiding aan, met de huidige lange lijst aan knelpuntberoepen? Hoe beschermen en bevorderen we onz export? Zie daar een greep uit de vele zorgen waar de aandeelhouder momenteel mee zitten, in afwachting van bevredigende antwoorden … Aandeelhouders van een NV zouden in ieder geval al een algemene v bijeen geroepen hebben. En ze zouden ondertussen een management beschikking hebben gesteld, om de belangrijke beslissingen te nemen. twee maanden vertraging is een eeuwigheid voor een NV. En z dan? De economische wereld en het maatschappelijk middenveld delen vurige wens: een volwaardige federale regering! Hoe eerder hoe be Mar Voorzitter Brussel Metropool - december 2019 ❙ 1

Inhoud Brussel Metropool Nr 50 – December 2019 In januari: Get ready for tomorrow 14 15 Verantwoordelijke uitgever Olivier Willocx – ow@beci.be - T +32 2 648 50 02 Louizalaan 500 - 1050 Brussel www.beci.be Redactie Media Coordinator Emmanuel Robert - er@beci.be T +32 2 643 78 44 Hebben meegewerkt aan dit nummer: Elisa Brevet, Giles Daoust, Nathalie De Cnijf, Marc Decorte, Vincent Delannoy, Nancy Demaude, Séverine Deneubourg, Marie Deronchêne, Tim Devriese, Adrian Hill, Gaëlle Hoogsteyn, Ophélie Legast, Cédric Lobelle, Kathy Rosseel, Julien Semninckx, Guy Van den Noortgate en Peter Van Dyck. Opmaak db Studio.be Druk DB Group.be Design cover Denis Séguy Vertaling Litteris Abonnementen Prijs: 80 € voor 10 nummers Publiciteit Brussel Metropool/Bruxelles Métropole wordt maandelijks door meer dan 21.000 decision makers gelezen. Gemiddelde oplage per nummer: 15.000 ex. Inlichtingen & reservaties Anne Schmit – T +32 2 563 68 53 asc@beci.be Membership Catherine Tricot – T +32 475 49 65 72 ctr@beci.be Member van BRUXELLES ENVIRONNEMENT ENTREPRISE DYNAMISCHE ECO LEEFMILIEU BRUSSEL ONDERNEMING DYNAMIQUE label n. 2014/351/2 4 6 7 Beci online Podcast : Raphaël de Borman Digest Ideeën 12 Gasthoofdredactrice: Martine Tempels City Climate Challenge: ondernemers zetten zich in voor het klimaat Voor of tegen het einde van cash? Open Source Internationaal 16 De EU-Milieukeur iets voor u? 17 Welke gevolgen hebben de komende Amerikaanse taksen? Talentbeheer 18 “Inclusie en flexibiliteit zijn de sleutel tot het nieuwe werken in Brussel” 20 23 25 26 28 29 30 32 33 35 Diversiteit is essentieel voor de veerkracht van bedrijven Vaardigheden van de 21ste gebruiken eeuw: eerst begrijpen, dan Vaardigheden valideren: een win-winproces “Bedrijven moeten digitaal stouter worden” Buitenlandse werknemers: vereenvoudiging via de gecombineerde vergunning Hr-outsourcing: waarom het loont Je gelukkig voelen op je werk is ieders recht en allemans opdracht Betere prestaties van teams en controlebehoud Retentiebeleid: laat elke generatie in haar waarde Een loopbaangesprek als essentieel onderdeel van een retentiebeleid Dynamiek 36 38 40 42 Transitie: een curator voor de productieve economie Het hervormde Wetboek van Vennootschappen: gevolgen voor ondernemers Overheidsopdrachten: waar staan we met de wet van 17 juni 2016? Starter: Space Laser Games 10-32-2225 PRINTED ON TCF PAPER Community 43 44 45 46 47 48 Index Foto’s van het Beci nieuws In de voetsporen van … Marguerite de Crayencour Kleine verhalen van grote ondernemers Toetredingsaanvragen Agenda

Steekt uw bedrijf de grenzen over? Hebt u nood aan sociale en fiscale expertise om uw proces van internationalisering te analyseren, uit te werken en te optimaliseren? De Tax & Legal Partners van Partena Professional begeleiden u bij alle wettelijke, sociale en fiscale facetten van internationale tewerkstelling. Onze experts maken gerichte analyses, bieden u advies op maat in functie van uw situatie en zorgen voor de concrete invoering van de oplossing. Interesse in Tax & Legal Partners? Contacteer ons via innovation@partena.be

Beci online Social Media 1.000 m² voor de stedelijke mobiliteit: welkom in de nieuwe Brussels Mobility Store die Beci en AG Real Estate onlangs hebben ingehuldigd in de Anspach Galerijen. Foto’s vindt u op bl. 43. #BECImember: Overweegt u een investering in vastgoed? Wenst u uw huurrendement te optimaliseren? Stel uw vragen aan ons nieuw lid: Gestion Loc. Meer hierover op www.gestionloc.be Bereid u voor op de Britse btw. Doe een ‘Brexit Impact Scan’. Vraag uw EORI-nummer aan. Dit zijn drie van de tien tips uit het Brexit-seminar van Beci. U vindt ze alle tien op www.beci.be. “Members to members” zijn informele en ontspannen ontmoetingen tussen Becileden, zoals op 8 oktober. Volg ons op Facebook, LinkedIn, Twitter. 4 ❙ Brussel Metropool - december 2019

Beci online In uw nieuwsbrieven van november Zes Brusselse ministers bespreken hun visie op de klimaatuitdaging voor Brussel en zijn bedrijven. U kan deze video-getuigenis op onze website bekijken. Een tekortkoming in de ontslagbrief, onvoldoende motivering, een betwistbare ernstige reden: dit zijn drie gevallen waarbij het niet nakomen van wettelijke verplichtingen bij ontslag, financiële gevolgen kan hebben voor de onderneming. Jean-Luc Vannieuwenhuyse (SD Worx) legt uit welke valkuilen u best vermijdt. Abonneer u op onze nieuwsbrieven via www.beci.be/newsletter Dit leest u op onze website Al deze artikelen vindt u ook op www.beci.be Brussel Metropool - december 2019 ❙ 5

Podcast Raphaël de Borman, CEO en medeoprichter van Panora.me Het bedrijf verlaten dat je zelf hebt opgericht en 15 jaar lang gerund? Een moeilijke beslissing, ook al stap je over naar een startup-avontuur. Met de lancering van Panora.me bewijst Raphaël de Borman dat je het bestaande moet kunnen verlaten als je je er niet langer op je plaats voelt. De in 2016 opgerichte startup is vandaag succesvol met een nieuwe technologie: de activering op afstand van een ultra zoom apparaat, waarmee de gebruiker een panoramische selfie ontvangt. Jij bent een van de ondernemers die meteen na de studiejaren een bedrijf hebben opgericht. Met drie vrienden lanceerde je toen Eventattitude, een onderneming die evenementen organiseert. Het werd een echt succes. En toch beslis je 15 jaar later om ermee te stoppen. Ik moet toegeven dat ik 15 jaar lang in een omgeving heb gewerkt die soms bijzonder afmattend kan zijn. Wij waren vrij groot, leverden puik werk, maar onvermijdelijk verliepen sommige evenementen minder vlot. Dan moet je steeds kunnen terug stuiteren, problemen oplossen en teams gemotiveerd houden. Ik had daar hoe langer hoe meer moeite mee. Ik was in feite een manager, terwijl ik eerder een ondernemer ben, niet zozeer een goede manager. Waarom heb je deze verrassende beslissing genomen? Spijtig genoeg wanneer we met een cashflow probleem werden geconfronteerd. Ik heb opnieuw geld in het bedrijf moeten steken. Toen dacht ik: “Als je dit na 15 jaar nog moet doen, dan loopt er iets verkeerd.” Deze conclusie opende een soort mentale deur. Voor het eerst aanvaardde ik dat ik ook iets anders zou kunnen doen en dat ik mijn tijd en vaardigheden tijdens de afgelopen jaren misschien niet optimaal had gebruikt. Wat besliste je dan te doen? Mijn houding was wellicht niet de beste. Als ondernemer ben je constant druk bezig en heb je geen tijd om wat afstand te nemen. Persoonlijk was ik enorm vermoeid. Dit zou waarschijnlijk niet zijn gebeurd als ik vooruitziend genoeg was geweest om tegen de collega’s te zeggen: “Kijk, de last wordt mij te zwaar. Ik gun mij drie maanden en kon daarna sterker terug, met nieuwe ideeën”. Op die manier zou ik vandaag nog steeds bij Eventattitude werken. Door mijn frustratie greep 6 ❙ Brussel Metropool - december 2019 ik naar het eerste goede idee dat ik vond en vertelde ik mijn partners dat ik niet de tijd zou vinden om dit binnen het bedrijf te ontwikkelen. Ik moest dus opstappen en aan een nieuw avontuur beginnen. Wat was dit goede idee dan? Ik twijfel heel erg aan de mythe van het geweldige idee. Ik geloof niet dat geniale ideeën plots door het hoofd van ondernemers schieten. Ik heb vele uren op het internet zitten snuffelen en ontdekte daar dat het Australische Bureau voor Toerisme een promotieactie had georganiseerd voor Aziatische toeristen. De video toonde een zeer vernuftig principe voor het activeren van een fototoestel op afstand. Een paar seconden later kregen de toeristen op hun telefoon geen foto, maar een video in unzoom. Het concept van Panora.me heb ik dus niet uitgevonden. De video was fake, maar dankzij de technologische en creatieve bewaking had ik het concept te pakken. ● Elisa Brevet Deze ontmoeting kunt u integraal in de Next Step podcast beluisteren: https://www.beci.be/podcast. Podcast inspiratie In between the ears: Schrik van het onbekende? Dan is deze podcast van BBC3 niets voor u. Elke aflevering gaat iemand op zoek naar een bijzonder verhaal. In een aflevering volgt een radiomaker een autosnelweg, en mijmert hij op het gezoem van auto’s. In een andere gaat een maker op zoek naar haar roots en herontdekt een haast verloren Joods-Europese taal. Vertragen klonk zelden zo mooi. D.R.

News We betreuren het overlijden van Yvan Huyghebaert, oud-voorzitter van Beci Met verslagenheid vernemen we het overlijden van Yvan Huyghebaert, oud-voorzitter van Beci. Hij overleed op 6 november laatstleden op 75-jarige leeftijd. Yvan Huyghebaert, een geboren Gentenaar, was burgerlijk ingenieur en zetelde in de directieraden van de liftfabrikant Schindler en van het cementbedrijf CBR. Van 2001 tot 2008 was hij de voorzitter van de Brusselse Kamer van Handel en Nijverheid (KHNB) en heeft actief gewerkt aan de toenadering tot het Verbond van Brusselse Ondernemingen (VOB). Toen de twee organisaties samen één koepel vormden in 2006, werd hij dan ook de eerste voorzitter. "Dankzij zijn pragmatisme is Yvan Huyghebaert erin geslaagd om een ambitieus maar delicaat project te doen slagen, dat al langer in de steigers stond. Dat Beci vandaag bestaat, hebben we mee aan hem te danken," zegt huidig Beci-voorzitter Marc Decorte. Yvan Huyghebaert was erevoorzitter van Beci en zat ook de Belgische federatie van Kamers van Koophandel voor. Hij was ook voorzitter van de Brusselse Havengemeenschap. Beci betuigt haar innige deelneming en wenst de familie en al zijn naasten sterkte toe. Telenet brengt Giga internet naar Brussel Sinds oktober kunnen klanten van Telenet surfen aan snelheden tot 1 gigabit per seconde (Gbps). Dat is meer dan dubbel zo snel als voorheen. De hogere snelheden zijn het resultaat van het grootschalige investeringsproject “De Grote Netwerf” dat vijf jaar geleden van start ging. Het bedrijf investeerde een half miljard euro om de internetsnelweg dubbel zo breed te maken (‘speedboost’). Daarvoor waren dagelijks 10 ploegen van 30 mensen op de been om meer dan 2 miljoen netwerkcomponenten te vervangen. Ze gingen langs in elke straat waar het kabelnetwerk ligt. Het was de meest ingrijpende aanpassing van het netwerk in de geschiedenis van Telenet. De operator stoomde daarmee zijn netwerk klaar voor het steeds toenemende internetverkeer door klanten en bedrijven (+60% per jaar). Innovatieve toepassingen zoals virtual reality, geconnecteerde en zelfrijdende wagens of chirurgie van op afstand vragen allemaal een zekere snelheid, kwaliteit en responsiviteit die alleen een zeer performant netwerk kan leveren. De beelden die we versturen en bekijken worden zwaarder. Een kwalitatief netwerk is een onontbeerlijke voedingsbodem voor digitale innovatie. Telenet wil absoluut de motor zijn voor dergelijke innovaties en de bijhorende sociale en economische meerwaarde voor België. Door het netwerk uit te breiden voor alle meer dan 3 miljoen aansluitbare huizen en bedrijven in Vlaanderen en Brussel, creëert Telenet de grootste GIGA-internetregio in Europa. Door deze grootschalige operatie plaatst Telenet Brussel resoluut bovenaan de lijst van regio's met de beste digitale infrastructuur van Europa. De regio beantwoordt nu al aan de doelstellingen van het actieplan ‘Digitaal België’ waarin gesteld wordt dat “een internetsnelheid tot 1 Gbps verkrijgbaar moet zijn voor minstens de helft van de aansluitingen in ons land tegen 2020”. John Porter, CEO Telenet: “Giga-netwerken zijn een wereldwijde trend. Waar wij ons absoluut in onderscheiden is dat we heel ons kabelnetwerk hebben aangepast. Het was een gigantische onderneming maar we hebben ons ermee op de kaart gezet: dit netwerk is uniek in Europa. We lopen meer dan vijf jaar voor op de ‘Digitale Agenda’ en voldoen ook ruimschoots aan de meer ambitieuze plannen die België voorop heeft gesteld. We willen hiermee onze bijdrage leveren aan de digitale toekomst van Brussel. We geloven dat digitalisering onze manier van werken, ondernemen en samenleven fundamenteel zal veranderen. We zien voor ons dan ook een dubbele rol: een motor voor de digitale innovaties en bouwer van de bijbehorende infrastructuur.” Informatie: www.telenet.be Micha Berger (links) en John Porter, resp. Chief Technology en Chief Executive Officer van Telenet. Brussel Metropool en NextStep in de prijzen Beci heeft twee zilveren prijzen gewonnen op de BtoB-awards, de jaarlijkse prijzen voor media- en marketingcampagnes. Zowel het magazine Brussel Metropool (best content) en de podcast Next Step (best launch) wonnen een award. Brussel Metropool - december 2019 ❙ 7 D.R. © Reporters

News In de BTOB Press competitie ging de Gold naar de gepersonaliseerde newsletter van de Boerenbond (Best of Diversification). De Vlaamse landbouwersvereniging won ook een Bronze met zijn magazine Boer & Tuinder (Best Relaunch). Informatie : btobawards.com Brussel Metropool, het maandblad van de Brusselse ondernemingen, kreeg de prijs voor de vernieuwde formule van het blad. Elk nummer krijgt namelijk een gastredacteur, een persoonlijkheid die uitblinkt in zijn of haar werkveld. Die krijgt de leiding over een dossier in het blad. Kwamen onder andere aan bod: de architect Luc Schuiten, CEO Giles Daouest, oud-hoofdredactrice van Elle Belgique Bea Ercolini, Yvon Englert (ULB) en Caroline Pauwels (VUB) en Thierry Geerts, de baas van Google België. Die manier van werken zorgt ervoor dat de content steeds vernieuwt en dat we spannende ideeën met elkaar confronteren. Brussel Metropool won vorig jaar al de bronzen plak op de BtoBawards. Beci lanceerde NextStep, de podcast (in het Frans) van en voor inspirerende ondernemers, in december 2018. De bedoeling is om luisteraars te laten kennis maken met gepassioneerde gasten en zich te laten inspireren door hun bijzonder parcours. NextStep belicht in iedere aflevering de ervaring en het opleidingstraject van de gast, maar peilt tegelijk ook naar de mening van de gast over de evoluties in de zakenwereld. Waren onder andere te gast: Amélie Alleman (Akros Solution, Betuned), Valentin Richard (Menu Next Door, Koudetat), Julie Foulon (Girleek), John Bogaerts (Zoute People, Ecole 19), Haile Abebe (le Cercle des Voyageurs, Toukoul) Media Marketing organiseert de BtoB-awards sinds 2015, in samenwerking met de federatie WeMedia. De prijzen zijn opgedeeld in twee categorieën: pers (voor de professionele pers) en communicatie (voor persagentschappen en reclamebureaus) De gala-avond werd gekenmerkt door het succes van Lucy dat als vaakst bekroonde bureau van 2019 een Gold, twee Bronze en een van de twee speciale Juryprijzen mee naar huis kreeg. Laatstgenoemde lauwerde ‘The Curiosity Click’ voor Brightfish, een campagne die ook Gold haalde in Best Use of Direct en Bronze in Best Use of Interactive. Een tweede Bronze viel te beurt aan de campagne voor De Lift (Best Use of Radio/Audio). 8 ❙ Brussel Metropool - december 2019 Migratie tussen Belgische gewesten in stijgende lijn Een demografische studie, uitgevoerd door de drie gewestelijke statistiekorganen (BISA, IWEPS en Statistiek Vlaanderen), wijst op een aanzienlijke toename van het aantal migraties tussen de drie Gewesten van het land, de afgelopen 20 jaar. Vooral de uitstroom uit het Brussels Hoofdstedelijk Gewest (BHG) naar de omliggende gemeenten neemt toe, in het bijzonder naar het Vlaams Gewest. Het BHG is dus een drijvende kracht achter de peri-urbanisatie. In 2016 verlieten 24.000 inwoners Brussel om zich in Vlaanderen te vestigen, een stijging van 55% ten opzichte van 1997. Er zij op gewezen dat het aandeel van onderdanen van derde landen of landen die onlangs tot de EU zijn toegetreden, onder deze migranten toeneemt. Het BHG heeft echter minder migratie ontvangen dan het naar elk Gewest heeft gestuurd. Zijn intergewestelijke netto migratie is dus systematisch negatief. Tussen Vlaanderen en Wallonië zijn de migratie-uitwisselingen minder talrijk en hebben ze Wallonië tot in 2016 bevoordeeld. Toen nam de migratie naar het Vlaamse Gewest sterk toe, wat voor het eerst resulteerde in een positieve nettomigratie voor Vlaanderen. Met andere woorden, vestigen er zich meer Walen in Vlaanderen dan Vlamingen in Wallonië. Oorzaken van deze migraties zijn meestal de levenscyclus: een gebeurtenis (overlijden, scheiding, verandering van werk, enz.), de kost van onroerend goed of verschillende beleidsmaatregelen op het gebied van huisvesting, ruimtelijke ordening en mobiliteit, die nu tot de geregionaliseerde bevoegdheden behoren. Informatie: http://ibsa.brussels D.R. © Getty

Samen, omdat welzijn belangrijk is

News Meer dan 50% van de werknemers zou weigeren hun auto in te ruilen voor een groener alternatief Naar aanleiding van de verkeersoverlast peilde Tempo-Team naar het woon-werkverkeer en de mate waarin Belgische werknemers file- en milieuvriendelijkere alternatieven voor de wagen overwegen. Ondanks het fileleed, de milieu-impact en het groeiende aantal mensen dat mag thuiswerken, blijven Belgische werknemers massaal de auto nemen naar het werk. Ze rechtvaardigen dit door de slechte toegankelijkheid van hun bedrijf met het openbaar vervoer (35%), onvoldoende flexibele openbare diensten (24%) en een behoefte aan de auto voor zakelijke verplaatsingen (23%). Slechts een minderheid is bereid om zijn wagen aan te kant te zetten voor een klimaatvriendelijk alternatief. BDO haalt team douanestrategen aan boord Vanaf 2020 zullen de Belgische bedrijven zich moeten voorbereiden op de digitale impact van de nieuwe Europese douanewetgeving, die via het douanewetboek (UCC) nieuwe verplichtingen zal opleggen. De uitdagingen die voortvloeien uit deze wetgeving zijn de laatste 25 jaar nog nooit zo aanzienlijk geweest voor Belgische bedrijven. Hun bedrijfsstrategie wordt hierdoor waarschijnlijk verstoord. Concreet moderniseert en digitaliseert de wet de douaneprocedures met elektronische aangiften, aangepaste douanetarieven en nieuwe regels. "Nagenoeg geen enkel Belgisch bedrijf weet precies welke impact de komst van het EU-douanewetboek op de markt zal hebben. Wel is het zeker is dat verplichte digitalisering onze bedrijven de komende 3 jaar zal dwingen om te investeren. Anders zullen ze van de ene op de andere dag niet meer kunnen in- of uitvoeren," waarschuwt Stefaan Amling, Partner Customs Strategy & Customs Transition Strategy bij BDO België. "De auto blijft het meest gebruikte vervoermiddel om naar het werk te komen, omdat hij snelheid, betrouwbaarheid, comfort en flexibiliteit combineert tegen lagere kosten. Een vijfde van de werknemers is bereid hun auto op te geven als hun werkgever betere fietsvoorzieningen, bedrijfsfietsen en een financiële stimulans voor tweewielers aanbiedt," zegt Tempo-Team woordvoerder Sébastien Cosentino. Om het mobiliteitsvraagstuk op te lossen, zouden werkgevers dus een belangrijke rol moeten spelen. Nochtans biedt de helft van hen al een fietsvergoeding of mogelijkheden voor telewerken (48%). Een op de drie heeft fietsvoorzieningen laten installeren en een op de vier levert bedrijfsfietsen en wil het aantal bedrijfswagens verminderen. Tot slot roepen de Belgen op tot verbetering van het openbaar vervoer en de fietsinfrastructuur. Volgens hen zou de overheid vooral moeten investeren in betrouwbaardere diensten (36%), lagere ticketprijzen (29%) en een toename van de fietssnelwegen (24%). Informatie: www.tempo-team.be Om bedrijven te helpen aan hun wettelijke verplichtingen te voldoen en kansen te identificeren onder deze nieuwe douanewetgeving, lanceert BDO een team van douanestrategen. Het probleem vandaag is dat alles wat te maken heeft met de douane gefragmenteerd is en niet gedigitaliseerd. Daardoor weten bedrijven niet precies hoeveel heffingen ze betalen of tegen welke prijs ze hun producten op de buitenlandse markt kunnen commercialiseren. "Het potentieel van een intelligente douanestrategie wordt pas duidelijk wanneer bedrijven precies inzien hoeveel geld ze besteden aan al hun douaneactiviteiten en dit gegeven combineren met de mogelijkheden die het UCC biedt. Praktische voorbeelden tonen aan dat bedrijven in sommige situaties hun producten tot 25% goedkoper kunnen aanbieden," aldus nog Stefaan Amling, van BDO. Informatie: www.bdo.be 10 ❙ Brussel Metropool - december 2019 © unsplash

News VUB onderzoekt elektrofuels In het kader van het energietransitiefonds keurde de federale ministerraad begin september het project Best goed. Best verzamelt experten van vijf universiteiten (waaronder de VUB) en tracht door middel van hernieuwbare elektrobrandstoffen (electrofuels) de bevoorradingszekerheid van het Belgische energiesysteem te garanderen. Elektrobrandstoffen zijn synthetische brandstoffen die op basis van hernieuwbare energie geproduceerd worden. Zon- of windenergie kunnen via elektrolyse waterstof produceren. De combinatie van waterstof met andere elementen of moleculen produceert andere brandstoffen zoals methaan, ethanol, methanol, ammoniak… Elektrobrandstoffen vormen een efficiënte manier om zonnewindenergie op lange termijn op te slaan. Batterijen kunnen zon- en windenergie hoogstens een paar dagen opslaan. Elektrobrandstoffen kan men wel langer opslaan en inzetten om elektriciteit of warmte te produceren (in ketels of gasturbines). Mits aanpassing van motoren kunnen ze ook in de transportsector ingezet worden. Aangezien elektrobrandstoffen op basis van hernieuwbare energie geproduceerd worden, zijn ze “groen”. De vraag is nu: welke van die elektrobrandstoffen zijn het meest voordelig? Hoe kan de bevoorrading van de Belgische energie-infrastructuur worden gewaarborgd? Professoren Francesco Contino en Julien Blondeau van de VUB-ULB onderzoekgroep Burn zullen met het Best project de productie en het mogelijke verbruik van die brandstoffen onderzoeken naar kost en efficiëntie, evenals hun potentiële bijdrage tot het Belgische energiesysteem bepalen. Met een totale begroting van 4 miljoen euro, is Best is één van de twee grootste projecten die in kader van het energietransitiefonds goedgekeurd werden. Informatie: www.vub.be Laat u inspireren via #MeetAtKinepolis business.kinepolis.be/morning-sessions ALISSON SINÉCHAL Zelfs voor kleine groepen hebben we grootse oplossingen. Bent u met een beperkte groep en zijn jullie op zoek naar een locatie met grootse uitstraling? Dan heeft Kinepolis Business de perfecte oplossing voor u: Morning Sessions. Een nieuw servicepakket voor bedrijven die op zoek zijn naar een unieke locatie voor presentaties, workshops, brainstormings, business meetings, kick-off s … Morning Sessions zijn bestemd voor kleine groepen vanaf 15 tot 60 personen en kunnen gereserveerd worden op weekdagen van 9u tot 13u. Kinepolis Business Belgium Kinepolis Business Kinepolis Business Belgium B2B-ACCOUNT MANAGER Tel. +32 2474 26 40 asinechal@kinepolis.com Kinepolis Brussel, Eeuwfeestlaan 20, B-1020 Brussel Brussel Metropool - december 2019 ❙ 11 Vanaf €15 pp excl 21% BTW © unsplash

Ideeën De avond werd afgesloten met de overhandiging van het Charter 2030, dat ondertekend werd door de eerste partners van de City Climate Challenge: AG Real Estate, Brussels Airport Company, de Confederatie Bouw van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, Edenred, Engie, Europcar Mobility Group, G.M. Electronics (GME), ING, Interparking, Iris Group, Jeasy, LeasePlan, Micropole, PashaParking, Sibelga, SNCB/NMBS, Sodexo, Solvay, Total, Tractebel, Veolia en VINCI Energies Belgium. City Climate Challenge: ondernemers zetten zich in voor het klimaat Eind juni lanceerde een tiental bedrijven op initiatief van Beci het project City Climate Challenge 303030. Zij gaan de uitdaging aan om tegen 2030 de CO2 in Brussel met 30% te verminderen, dankzij 30 samenwerkingsprojecten. Drie maanden later waren enkele honderden ondernemers aanwezig bij de overhandiging van het Charter 2030 aan de Brusselse regering, nu in naam van een twintigtal geëngageerde partners. “ M eer dan 600 personen hadden zich voor de 303030-avond aangemeld! De Brusselse bedrijven beseffen heel goed dat er inspanningen nodig zijn voor het klimaat”, aldus Olivier Willocx, CEO van Beci. “Onze bedrijven beschouwen dit privé-initiatief trouwens niet als een verplichting. Zij willen echt de daad bij het woord voegen.” 12 ❙ Brussel Metropool - december 2019 -uitstoot Peter Wittoeck, Diensthoofd Klimaatverandering van de FOD Volksgezondheid, verduidelijkte de doelstellingen van de Akkoorden van Parijs van 2015 voor het talrijke publiek in de Club van Lotharingen. 195 landen en de EU zijn toen de verbintenis aangegaan om de klimaatopwarming te beperken tot 1,5°C, de CO2-uitstoot tussen 2010 en 2030 te verminderen met 45% en klimaatneutraal te zijn tegen 2050. Dit is alleen maar haalbaar door krachtdadig en collectief actie te ondernemen, ook de bedrijven. Daarom lanceerde Beci de City Climate Challenge en rekent het op de expertise van CO2logic, dat gespecialiseerd is in het meten en beperken van de koolstofvoetafdruk. “De hele wereld stoot jaarlijks 40 miljard ton CO2 uit”, zegt de CEO van het bedrijf, Antoine Geerinckx. “Dat heeft niet alleen een impact op het klimaat, maar ook op economische sectoren zoals de landbouw. Aan de uitstoot zijn dus kosten verbonden, 220 tot 417 euro per ton, afhankelijk van de raming. Als nu niemand betaalt, schuiven wij de rekening door naar onze kinderen en kleinkinderen. Daarom willen wij het goede voorbeeld geven aan de hand van 30 projecten.” “Diesel, benzine en LPG uit de stad verbannen” “De klimaatuitdaging maakt deel uit van het beleid van mijn regering en wij rekenen op de verantwoordelijkheidszin van de Brusselse ondernemers om er werk van te maken”, verklaarde minister-president Rudi Vervoort via een videolink. Vrijwel de hele Brusselse regering was op het podium aanwezig (behalve staatssecretaris Nawal Ben Hamou). “In dit verband kan ik het initiatief 303030 alleen maar toejuichen.” In het daaropvolgende debat hielden minister van Mobiliteit Elke Van den Brandt (Groen) en minister van Klimaattransitie Alain Maron (Ecolo) een pleidooi voor alternatieven voor de auto: “Elke ochtend zitten de pendelaars die in Brussel komen © Isopix

Ideeën werken vast in de files. En files zijn vervuilend, vervelend en stresserend. Als er 20% minder auto’s richting de hoofdstad rijden, zijn er geen files meer. De meest vervuilende voertuigen worden nu al geweerd uit de Lage Emissie Zone. Tegen 2030 willen wij ook dieselvoertuigen uit de stad verbannen en tegen 2035 LPG en benzine. Maar het elektriciteitsnetwerk moet die maatregelen kunnen opvangen. Wij moeten het aantal laadpalen voor elektrische auto’s verhogen. De aankoop van elektrische voertuigen moet fiscaal gestimuleerd worden door een gunstige verkeersbelasting. Nog te veel parkeermogelijkheden buiten de straten en lanen blijven onbenut. En het aantal P+R randparkings rond de stad moet worden uitgebreid.” Elke Van den Brandt legde vooral de nadruk op alternatieven voor de auto: “Er moeten meer treinen rijden, het aantal elektrische bussen in Brussel moet stijgen, mensen moeten meer de klassieke of elektrische fiets gebruiken, we moeten iets doen aan het grote aantal bestelwagens, …” Om een gedragsverandering tot stand te brengen aarzelde de minister van Mobiliteit niet om een omstreden idee op tafel te leggen: de kilometerheffing. Die zou volgens haar de jaarlijkse forfaitaire verkeersbelasting moeten vervangen. “De technologie om dit in te voeren is er”, beweerde zij. Is energie binnenkort een luxe? Wordt energie verbruiken om je te verplaatsen, iets te verlichten of iets te produceren geen luxe in een koolstofvrije wereld, zowel voor de burger als voor bedrijven? “Ja en neen”, antwoordde Alain Maron. “De kans is inderdaad groot dat de prijs per kWh zal blijven stijgen. Maar dat was eerder ook al het geval. Waar het op aankomt, is om steeds minder te verbruiken en zo dicht mogelijk bij nul koolstofuitstoot te komen. Want uiteindelijk hoef je niets te betalen voor energie die je niet verbruikt.” Bovendien zal het berekenen van de energiebelasting alleen maar complexer worden: “Bij het bepalen van de energieprijs spelen in de toekomst veel factoren een rol: de beschikbaarheid van energie, het moment waarop je verbruikt, de verbruikte hoeveelheid, …”. Bedrijven kunnen hun voordeel doen met die uitdaging: “Door aan te sluiten bij deze inspanningen om minder te verbruiken, creëren bedrijven voor zichzelf economische opportuniteiten en kansen om aan te werven”, meende Barbara Trachte (Ecolo), staatssecretaris belast met Economische Transitie. “Bedrijven die inspanningen leveren om hun energieAntoine Geerinckx verbruik te matigen genieten nu al bepaalde maatregelen en stimulansen in de vorm van premies. Maar er komen nog andere stimulansen, naast flankerende en financieringsmaatregelen. En vergeet niet dat bedrijven niet alleen overheidssteun ontvangen, maar ook inkomsten halen ui overheidsbestellingen en -opdrachten, want het Gewest en de overheden investeren veel. En in de toekenningscriteria van overheidsopdrachten kunnen milieu-eisen worden opgenomen.” Peter Wittoeck Werkgelegenheid, opleiding en de digitale samenleving Anderzijds betreuren veel bedrijven het dat ze niet genoeg gekwalificeerde kandidaten vinden om hun vacatures op te vullen. “Natuurlijk heb ik liever dat ze Brusselaars aanwerven dan elders te gaan zoeken”, benadrukte Bernard Clerfayt (Défi), minister van Werk en Beroepsopleiding. “Wij zullen de opleidingen voor de knelpuntsectoren aanpassen. Ze moeten beter aansluiten bij de behoeften van de werkgevers. Ik wil het alternerend onderwijs ook verder uitbouwen, dat heel succesvol is in onze buurlanden.” Hij had het ook over de Digitalisering, die tot zijn bevoegdheden behoort: “Ik ben er niet zeker van dat de Brusselse administraties al even ver zijn gevorderd met de digitalisering als onze bedrijven. Dit wordt een van onze doelstellingen om het burgers en bedrijven gemakkelijker te maken.” Pascal Smet (one.brussels), staatssecretaris belast met Stedenbouw, sloot zich hierbij aan: “Wij moeten de ondernemers helpen, bijvoorbeeld om vergunningen te verkrijgen. Om één en ander sneller te doen gaan, zullen wij personeel aanwerven, digitaliseren en de aanvraagprocedures automatiseren. Ik ben onlangs in Lissabon geweest: er heerst momenteel een enorme concurrentie tussen steden. Daarom moeten wij bedrijven die in Brussel willen blijven of er zich willen vestigen maximaal steunen.” Sven Gatz (Open Vld), minister van Financiën, hield een pleidooi voor 5G: “Brussel moet een digitale stad worden en daarvoor is 5G noodzakelijk. De invoering ervan moet zo veilig mogelijk gebeuren, in overleg met de federale overheid en private partners.” Aan het einde van dit hoogstaande debat formuleerde de voorzitter van Beci, Marc Decorte, de conclusie: “Het klimaat is voor ons als ondernemers niet alleen een uitdaging, maar biedt ons ook kansen om creatief te zijn en innoverende oplossingen te vinden.” ● Julien Semninckx Info www.303030.eu Bruxelles Métropole - december 2019 ❙ 13 © Isopix © Isopix

Ideeën Voor of tegen het einde van cash? Vincent Coussement, directeur diensten aan de handelaars, bij Worldline België Iedereen moet kunnen betalen op de manier die hij of zij verkiest. Vandaag wil de consument overal, om het even wanneer en op elke manier kunnen betalen met zijn kaart of smartphone, ongeacht het bedrag. Bij Worldline stellen we vast dat de Belgen steeds duidelijker de voorkeur geven aan elektronisch betalen. Uit een studie van Febelfin blijkt dat 89% van de Belgen liever digitaal betaalt. Deze betaalmethode biedt heel wat voordelen. Veiligheid en snelheid, uiteraard, maar ook andere troeven. Hygiëne is niet te verwaarlozen, zeker in voedingswinkels waar de behandeling van bankbiljetten en munten niet bepaald smakelijk is. Bovendien kost elke cash transactie gemiddeld € 0,29 (bevoorrading van de geldautomaten, inzameling, transport e.d.). Volgens het Prijzenobservatorium kost een elektronische betaling tussen € 0,11 en € 0,23. Naast de klassieke elektronische betalingen met de kaart, neemt ook contactloos betalen steeds meer uitbreiding. De NFC (Near Field Communication) technologie neemt reeds de helft van de elektronische transacties in Europa voor haar rekening. Dit is vooral het geval in Oost-Europa (bijna 90% van de elektronische verrichtingen in Tsjechië en Slowakije). In België zitten we slechts tussen 12 en 13%, maar dit is al dubbel zoveel als zes maanden geleden. In sommige landen, en dan vooral Scandinavië, zijn cash-verrichtingen bijna volledig verdwenen. 85% van de betalingen gebeuren elektronisch in Zweden, waar sommige mensen zich trouwens niet meer herinneren wanneer ze voor het laatst met contant geld hebben betaald. De bankoverschrijvingen, online aankopen, betalingen met een debet- of kredietkaart (al dan niet contactloos) en de betaal-apps op smartphone getuigen ervan: cashbetalingen deinzen terug voor elektronisch geld. Wordt het tijd om contant geld af te schaffen? Antoine Akayyan, voorzitter van de handelaarsvereniging Renouveau Quartier Grand-Place Wij zijn tegen de afschaffing van contant geld. Ten eerste in naam van het vrije financiële verkeer en de vertrouwelijkheid van persoonlijke transacties. Dit is een vorm van bescherming van de privacy, op zich een van de voornaamste rechten in een democratie en een vrij land. Ten tweede verliest België – en voornamelijk Brussel – een flink aandeel van de toeristische markt omdat sinds vijf jaar geen betalingen van meer dan € 3000 in cash meer worden aanvaard. Dit is niet het geval in veel andere landen en zelfs buurlanden, waar er geen beperking geldt op contante betalingen door niet-Europese onderdanen. Vooral het luxetoerisme lijdt hieronder. Veel toeristen, voornamelijk uit Rusland en Azië, voor wie contant geld deel uitmaakt van hun cultuur, gaan liever in de buurlanden winkelen. Een dergelijke oneerlijke concurrentie zou niet mogen bestaan. Of anders moet in gans Europa dezelfde regel worden toegepast. Voor jongeren is contant geld nuttiger dan een kredietkaart om te leren omgaan met een budget. En dan is er ook nog het contact en het gebaar. Bankbriefjes hebben psychologisch meer waarde dan het invoeren van een bedrag op een terminal. Met contant geld worden mensen zich bewust van de waarde van het onderliggende werk. De aanraking en de manuele behandeling van bankbriefjes verminderen de neiging om geld uit te geven. Emoties krijgen minder impact. Met cash geld blijft de consument rationeler in zijn aankoopgedrag. En dan is er ten slotte nog de traditie van het zakgeld dat ouders, grootouders en andere familieleden tijdens de eindejaarsfeesten aan de kinderen schenken. Geef toe dat een betaling met creditcard veel minder impact heeft dan de traditionele enveloppe met een aantal bankbiljetten erin. ● Julien Semninckx 14 ❙ Brussel Metropool - december 2019 © Getty

Lees ! Open Source Community “Een gezonde geest in een gezond lichaam”, luidt het gezegde. In onze huidige samenleving staat het lichaam in het middelpunt van de belangstelling. Toegegeven, het is vitaal om de bevolking voor te lichten over het belang van regelmatige lichamelijke beweging die ons beschermt tegen hart- en vaatziekten, zwaarlijvigheid en andere gevaren van onze hedendaagse levenswijze. Maar de geest, die komt onvoldoende aan bod. Ik ga hier geen kritiek leveren op de kwaliteit van het onderwijs vandaag. Debatten hierover zijn er genoeg, naast een sterk gevoel van machteloosheid. Laten we het eerder hebben over de geest van volwassenen. Giles Daoust, CEO de Daoust et Title Media nlassen. Ik hoor velen al tegenwerpen dat ze geen tijd hebben om te lezen, of eerder niet meer voldoende concentratie kunnen opbrengen om te lezen wanneer ze ‘s avonds weer thuis zijn. Alle begrip voor, maar als we even teruggrijpen naar het concept van hersenplasticiteit, dan is bewezen dat hoe meer we lezen, hoe meer onze hersenen het concentratievermogen ontwikkelen dat we vandaag missen. Begin dus met een beetje lezen, ‘s avonds, in bed en tijdens het weekend en je zult De plasticiteit van onze hersenen is een fundamenteel beginsel van de neurowetenschappen, maar helaas nauwelijks bekend bij het grote publiek. Een gevolg van dit principe is dat de capaciteit van onze hersenen (onze intelligentie, dus) niet van tevoren is bepaald. Ze kan in de loop van de tijd toenemen of afnemen, naargelang van de goede of slechte praktijken in ons dagelijks leven. Om je intelligentie te ontwikkelen, moet je met andere woorden je hersenen ‘trainen’. Dit begint uiteraard met een beroepsactiviteit die het brein dagelijks stimuleert. Intellectuele apathie als gevolg van werkloosheid of een doelloos pensioen is trouwens giftig voor onze intelligentie. Wees echter ook op je hoede voor de dagelijkse sleur, want een repetitieve routine belemmert eveneens de ontwikkeling van de hersenen. Verlaat dus gerust je intellectuele comfortzone en stap resoluut en vaak nieuwe uitzichten tegemoet. In het beroepsleven is dit een nieuwe baan, een promotie, een ambitieus nieuw project, noem maar op. In de privésfeer wordt het eerder een nieuwe hobby, de ontdekking van een land, het aanleren van een artistieke discipline of gewoon … lezen. Lezen, heel veel lezen! Wegens ons koortsachtig leven is lezen soms de enige activiteit die we nog ergens in onze drukke agenda kunnen je leesvaardigheid snel ontwikkelen. In feite een positieve spiraal. Wat lezen? Maakt niet veel uit! Vooral waar je belangstelling naar gaat: stripverhalen, romans, essays, biografieën, wetenschappelijke of kunstboeken … Als je aan inspiratie tekortschiet, loop dan even een boekhandel binnen of bezoek een e-bookshop. Daar vind je van alles en nog meer. Aarzel nooit twee of drie boeken te kopen die uw aandacht trekken, ook al is het niet zeker dat je die meteen zult lezen. Voel je nooit verplicht een boek uit te lezen dat je niet aanstaat. Lezen moet een genoegen blijven. Persoonlijk houd ik van biografieën en essays, omdat ik op die manier een persoonlijkheid of een onderwerp ontdekt, naast de beschouwingen van de auteur. En vaak verwijzen deze boeken naar andere. Zo ontstaat er een domino-effect van boek tot boek en begint je geest aan een lange reis. Beide delen van onze hersenen verdienen te worden opgeleid: de linkerhelft, die instaat voor rationele en logische activiteiten, en de rechterhelft, die eerder creatieve en emotionele aangelegenheden voor zijn rekening neemt. Beperk je niet tot ‘serieuze’ boeken. En ook niet tot stripverhalen. Lees van alles, laat je leiden door je wensen. En tracht zo vaak mogelijk je intellectuele comfortzone te verlaten. Onze hersenen zijn ons machtigste orgaan. En sterke hersenen leiden ons door een langer leven! ● Brussel Metropool - december 2019 ❙ 15 D.R.

Enterprise Europe Network De EU-Milieukeur, iets voor u? De EU-Milieukeur is herkenbaar aan zijn besterde bloem en is van toepassing op een dertigtal productcategorieën. Deze label onderscheidt producten en diensten met een opmerkelijk lage impact op het milieu en de gezondheid. Waarom zou u het label niet aanvragen, als u aan de criteria voldoet? D e geschiedenis van dit klein Europees bloempje loopt terug tot 1992. In die tijd bestonden er al min of meer gevestigde milieukeuren, maar die bleven meestal nationaal van toepassing. Voorbeelden zijn Blauer Engel (Duitsland), NF Environnement (Frankrijk) en Nordic Swan (Scandinavië). Andere hebben slechts betrekking op één productcategorie (AB – biologische landbouw). De Europese Milieukeur heeft dan ook tot doel de informatie en de keuze te verbeteren voor de consument. Anderzijds wil ze de leveranciers aanmoedigen om duurzaam te gaan werken dankzij een waardevolle milieukeur die in gans Europa en voor zoveel mogelijk producten herkenbaar is. 28 jaar later worden er in de EU meer dan 37.000 producten verkocht, voorzien van de EU-Milieukeur. Dat label beoogt een vermindering van de negatieve effecten van productie en consumptie op het milieu, de volksgezondheid, het klimaat en de natuurlijke hulpbronnen. De Milieukeur hanteert hierbij een reeks strenge criteria uit wetenschappelijke studies en uitgebreid overleg met milieuNGO’s, consumentenverenigingen, beroepsverenigingen, KMO’s en tussenpersonen. Als teken van uitmuntendheid werkt de Europese Milieukeur ook selectief. Hij onderscheidt de meest efficiënte producten. Daartoe worden de criteria dan ook regelmatig herzien, zodat slechts 10 tot 20% van de op de markt gebrachte producten er aanspraak op kunnen maken, met het oog op voortdurende verbetering. Het Europese bloempje pronkt op een dertigtal productcategorieën, zelf verdeeld in zeven groepen: huishoudelijke toestellen, schoonmaak en hygiëne, papierproducten, kleding, huis en tuin, smeermiddelen en ten slotte toeristische diensten. Andere categorieën worden momenteel onderzocht. Zo bijvoorbeeld financiële producten, voeding, kantoorgebouwen enz. De Milieukeur moet worden aangevraagd: ze wordt niet automatisch toegekend. De producenten (namelijk fabrikanten, importeurs of tussenpersonen) moeten dus een aanvraag indienen, en dan wel in de volgende drie stappen: 1 Controleer of er criteria bestaan voor uw product: De EU Milieukeur houdt rekening met de gehele levenscyclus van het product. Die begint bij de inzameling van de grondstoffen en eindigt bij het afval. Hierbij horen uiteraard verschillende vormen van impact in elk stadium van de cyclus, afhankelijk van de productfamilies. De gunningscriteria verschillen dus voor elke categorie. Voor drukwerk gaat de aandacht bijvoorbeeld naar de samenstelling van inkten en van de producten waarmee drukpersen worden gereinigd. De lijst met criteria voor elke categorie is te vinden op de Europese website van de EUmilieukeur. U vindt er bovendien een gebruikershandleiding, heel nuttig om het dossier voor te bereiden. 2 16 ❙ Brussel Metropool - december 2019 Dien de aanvraag in bij de bevoegde nationale overheid: in België is dit de FOD Volksgezondheid, Veiligheid van de voedselketen en Leefmilieu. Meer hierover op de website www. ecolabel.be. De indiening van het dossier brengt eenmalige kosten met zich mee, tussen 200 en 2.000 euro, naargelang van de omvang van de onderneming. Hierbij komt nog een jaarlijkse vergoeding: forfaitair of berekend op basis van de waarde van het product, maar steeds beperkt tot een maximumbedrag. EMAS of ISO 14001 gecertificeerde bedrijven genieten kortingen. 3 Verkrijg uw label! De nationale overheid onderzoekt de aanvraag. Als die aan de criteria voldoet, wordt de EU-Milieukeur toegekend. De overheid en de aanvrager sluiten een contract en de onderneming ontvangt een licentienummer. De consumenten kunnen online de catalogus met gekeurde producten raadplegen: http://ec.europa.eu/ecat. ● Emmanuel Robert Info : https://ec.europa.eu/ environment/ecolabel ; www.ecolabel.be/nl D.R.

International Welke gevolgen hebben de komende Amerikaanse taksen voor de Brusselse bedrijven? Vanaf 18 oktober verhogen de Verenigde Staten de importheffingen op veel Europese producten. Wat zijn de gevolgen voor de Brusselse bedrijven? D e Wereldhandelsorganisatie (WHO) oordeelde op 2 oktober 2019 dat de Verenigde Staten om extra douanerechten mag heffen op Europese producten. Dat is het gevolg van een geschil over luchtvaartsubsidies. De VS vonden Europese steun aan luchtvaarbouwer Airbus onwettig, en de EU vond omgekeerd dat de Amerikaanse bouwer Boeing illegale staatssteun had gekregen. De VS dienden een klacht in bij de WHO. En de Amerkanen kondigden aan dat zij Europese producten tot 11,2 miljard dollar ter compensatie zouden belasten. De Europese Unie diende daarop klacht in tegen de Verenigde Staten voor een soortgelijke steun van 19,1 miljard aan subsidies voor Boeing De WHO gaf de VS gelijk. De Amerikaanse president Donald Trump besloot daarop de niet-bindende beslissing uit te voeren en tot 7,5 miljard euro aan douanerechten te heffen. Op 3 oktober 2019 publiceerde Washington een lijst van 150 productcategorieën die vanaf 18 oktober hoger zullen worden belast. Sommige Amerikaanse belastingen zijn van toepassing op alle landen van de Europese Unie, andere specifiek op Frankrijk, Duitsland, het Verenigd Koninkrijk en/of Spanje, afhankelijk van het product. Eerste invoerbelasting (10 procent) : vliegtuigen voor de burgerluchtvaart, die die vier Airbus-partnerlanden produceren. Het gaat ook om andere producten, met name levensmiddelen. Likeuren en stropen uit die vier landen en Ierland, worden belast tegen een tarief van 25 procent. Hetzelfde tarief geldt voor Franse, Duitse en Spaanse wijnen. Ook voor whisky en textiel (anorak, truien, truien, truien, lakens) uit het Verenigd Koninkrijk geldt dat tarief. Voor Duitsland: hetzelfde percentage van 25 procent, met name voor gebrande koffie, diverse optische en fotografische apparatuur, gereedschap en industriële producten. Boeken, koekjes en wafels uit deze twee landen zullen ook worden belast tegen 25 procent van hun waarde. Daarna volgen andere belastingen voor alle (of sommige) EU-landen op olijfolie, diverse kazen, varkensvlees, yoghurt, boter, zalm, mosselen en schelpdieren, verschillende soorten fruit en sappen. Een beperkte impact voor België Wat zijn de gevolgen voor België? Volgens de FOD Financiën is die zeer beperkt. De FOD stelt dat de bijkomende invoerrechten in de VS slechts 0,1 procent van onze uitvoer naar de Verenigde Staten dekken, met een gemiddelde waarde van 13,6 miljoen euro per jaar. Belgische producten die rechtstreeks betrokken zijn bij de zaak zijn vruchten- en fruitbereidingen, bepaalde zuivelproducten, weekdieren en worst. “Deze Amerikaanse sancties zullen gevolgen hebben voor de export van een reeks Belgische verse kazen, met een geschatte impact van 3 miljoen euro,” zegt Fevia, de federatie van de Belgische voedingsindustrie. Slecht nieuws voor deze bedrijven, maar de directe impact is niet te groot voor de sector. Hij voegt eraan toe: “De lijst van producten die onder de Amerikaanse invoerbelastingen vallen, bevat ook varkensvlees. Maar volgens Febev, de Belgische vleesfederatie, is er sinds 2001 geen varkensvlees meer geëxporteerd naar de Verenigde Staten.” “In de eerste helft van 2019 lag 17 procent van de Brusselse export naar de Verenigde Staten in de voedingssector,” zegt hub. brussels, het Brussels Agentschap voor Bedrijfsondersteuning. “We zien geen enkel nieuw product die onder de nieuwe invoerrechten zou vallen. In 2018 was er wel een sort jam. Dit jaar exporteren Brusselse bedrijven al producten naar de Verenigde Staten, zoals chocolade, sauzen, koekjes, bier, champagne, ketchup, wafels, olijfolie, babyproducten en natuurlijk zout. Die producten vallen niet onder de maatregelen.” Andere producten van andere landen staan daarentegen wel op die lange lijst. En dat maakt Belgische en Brusselse producten competitiever. Julien Semninckx Brussel Metropool - december 2019 ❙ 17 © Getty

Talentbeheer “Inclusie en flexibiliteit zijn de sleutel tot het nieuwe werken in Brussel” Martine Tempels, hoofd van Telenet Business, is deze maand gasthoofdredactrice voor Brussel Metropool. Volgens haar zijn de uitdagingen voor het hr-beleid in Brusselse bedrijven: inclusie, diversiteit en tegemoet komen aan de vrijheid die jonge werknemers in hun carrière verwachten. Welke belangrijke uitdagingen zijn er vandaag volgens jou? Wat ik de voorbije jaren vaststel, is dat de werkloosheid in Brussel jaar na jaar daalt. Er zijn heel wat positieve initiatieven opgezet die jongeren op een gerichte manier op de arbeidsmarkt helpen, zoals de laagdrempelige digitale opleidingstrajecten van MolenGeek en BeCode of de activeringsinitiatieven van Actiris. De werkgelegenheidsgraad steeg van 58 procent in 2014 naar 61 procent vorig jaar. Het gaat in de goede richting, maar toch blijft het traag gaan. Vooral de instroom van millennials aankunnen en hen als werknemer tevreden houden, zal een uitdaging worden. Toch is er dat tekort op de arbeidsmarkt. Bedrijven in Brussel vechten om talent. Wat is jouw visie daarop? De generaties van morgen moeten we meer empoweren. En dat begint al bij de rekrutering. Brussel is een internationale omgeving en toch stel ik vast dat er nog te vaak wordt vastgehouden aan die verplichte tweetaligheid van Nederlands en Frans. Ik zou de lat lager leggen zeker omdat we in Brussel in een internationale én multiculturele omgeving zitten waar je ook Engels als voertaal hebt in bedrijven. Daarnaast moet er nog meer on the job gecoacht worden en moet men meer focussen op de competenties van de werknemers. Want hoe meer je als bedrijf inzet op mensen 18 ❙ Brussel Metropool - december 2019 Martine Tempels, hoofd van Telenet Business en gasthoofdredactrice van onze HR-dossier, werkt al bijna elf jaar voor het telecombedrijf. De voorbije jaren stampte ze heel wat initiatieven uit de grond, zoals CoderDojo Belgium en werd ze ook ICT Lady of the Year. Martine Tempels is van oorsprong Limburgse, maar woont al ruim veertig jaar in Brussel. met verschillende profielen, interesses en kwaliteiten, hoe inclusiever, creatiever en innovatiever je wordt. Doen bedrijven in Brussel dat dan niet voldoende? Ik zie dat Brussel haar rijke palet aan diversiteit niet in de verf zet. Kijk bijvoorbeeld naar KBC. Daar werken 39 nationaliteiten, maar weten mensen dat überhaupt? Het is ook bewezen dat inclusievere bedrijven, betere bedrijven zijn. Want diversiteit zorgt voor een brede blik op de zaken en brengt nieuwe inzichten met zich mee, wat innovatie stimuleert en natuurlijk een positieve impact heeft op de resultaten van een bedrijf. Bij Telenet proberen we diversiteit over de hele lijn te verweven met onze bedrijfscultuur. Daarom maken we vooral het middenkader, dankzij opleiding en vorming, nog bewuster van de meerwaarde van diversiteit. Zo kunnen zij als rolmodel het voorbeeld stellen en dat verder uitstralen binnen hun team. © Belga

Talentbeheer Diversiteit en inclusie zijn belangrijker dan ooit hoor ik jou zeggen? Absoluut. Maar dat gaat niet van vandaag op morgen. Voor een inclusief personeelsbeleid is een goed talentmanagement primordiaal. Om nieuw talent aan te trekken, zetten bedrijven daarom best in op een rekruteringsbeleid dat een brede instroom bevordert. Je kunt dat doen door structurele partnerships aan te gaan met organisaties die diversiteit centraal stellen. Tegelijkertijd is het ook interessant om recruiters daarover te sensibiliseren én recruiters aan te trekken met een divers profiel, want dat leidt automatisch tot meer openheid en diversiteit in het rekruteringsbeleid zelf. De bedrijven in Brussel hebben alleszins de troeven om daarop in te zetten doordat ze in een metropool zitten. En ik raad het hen ook aan. Want een ding staat vast: wie diversiteit en inclusie niet omarmt, die zal het in de toekomst zeer moeilijk krijgen om te overleven. bedrijfscultuur én een meer flexibele werkomgeving met thuiswerk en satellietkantoren die dichterbij huis liggen. Ik zie dat vooral startups daar goed op inspelen. Die hebben het begrepen. Redactievergadering bij Beci, met van links naar rechts: Cécile Huylebroeck (Adviseur Tewerkstelling Beci), Gaëlle Hoogsteyn (freelance journalist), Emmanuel Robert (Media coördinator Beci) en Frédéric Simon (Sociaal Adviseur Beci). Maar daar alleen op inzetten, zal toch niet het verschil maken? Neen, ook de manier van werken moet gewoon anders. Er moet meer flexibiliteit komen. De arbeidsmarkt wordt overspoeld door een nieuwe generatie die meer autonoom wil werken en hun dag zelf wil kunnen indelen. En daarvoor moeten ze ook de vrijheid krijgen om privé en werk beter op elkaar af te stemmen. Ik zie mensen wegtrekken uit Brussel vanwege de mobiliteitsproblemen. Bedrijven moeten zich meer aanpassen aan het nieuwe wereldbeeld van de jonge generatie. Zo niet dreigen ze hen snel te verliezen. Bedrijven moeten opteren voor een meer ondernemende Van links naar rechts: Xavier Dehan (Sr Corporate Affairs Manager Telenet), Anaëlle Gokalp (Sr Marketing Manager Telenet), Martine Tempels (VP Telenet) en Peter Van Dyck (freelance journalist). Hoe zie jij op hr-vlak onze manier van werken veranderen? Ik zie vooral nog toekomst in agile werken, waarbij je als bedrijf in multidisciplinaire, kleine teams aan een project werken. Dat doen we al bij Telenet en dat loont. De communicatie verandert dan ook, het wordt concreter. Op die manier geef je werknemers meer vrijheid, verantwoordelijkheid en zin om zich nog meer te ontwikkelen en hen in je bedrijf te houden. Dat zal in ieder geval de toekomst worden. Zeker in een metropool als Brussel. De troeven zijn er, nu is het de kunst om ze nog meer uit te spelen! ● Brussel Metropool - december 2019 ❙ 19 © Belga © Belga © Belga

Talentbeheer Diversiteit, essentieel voor de veerkracht van bedrijven Na Dubai is Brussel de meest kosmopolitische stad ter wereld. De verscheidenheid aan talen en afkomst wordt er overlapt door de variëteit aan onderwijsniveaus en de verjongende bevolking. Diversiteit maakt bedrijven veerkrachtiger, omdat ze beter gewapend zijn voor de toekomstige uitdagingen. Maar uit cijfers blijkt dat de diversiteit in bedrijven nog te wensen overlaat. Waarom is dat? En hoe kan dit veranderen? C aroline Mancel, Adjunct-directeur-generaal van Actiris, is dezelfde mening toegedaan: “Diversiteit in de tewerkstelling in Brussel is essentieel om aansluiting te vinden met de realiteit. Maar er is nog een lange weg af te leggen, want de ongelijkheid is enorm.” Haar overtuiging steunt op een enquête door view.brussels (het Brussels Observatorium voor werkgelegenheid en opleidingen) : “De voornaamste bevinding van deze studie luidt dat iemand van buitenlandse afkomst echt veel moeilijker werk vindt, ook al is hij of zij gekwalificeerd. In Brussel hebben 8 werkzoekenden op 10 een buitenlandse achtergrond. En als je ook nog eens vrouw en jong bent en een hoofddoek draagt, krijg je het nog veel moeilijker. Hoe meer diversiteitsfactoren iemand combineert, hoe sterker de discriminatie”, aldus Caroline Mancel. “Jongeren afkomstig uit landen onder de Sahara ondervinden de grootste moeilijkheden om werk te vinden, ook al zijn ze sterker vertegenwoordigd in de opleidingen. Bij mensen met wortels in de Maghreb en Afrika ligt de werkloosheid 3 tot 4 keer hoger dan bij oorspronkelijke Belgen. Zelfs als 20 ❙ Brussel Metropool - december 2019 ze hetzelfde diploma hebben, vinden mensen van nietEuropese afkomst moeilijker werk. En vrouwen zijn over het algemeen kwetsbaarder.” Je vindt die discriminatie niet alleen op de werkvloer terug. Ze is al aanwezig in hogescholen die voor hun beroepsopleidingen stages organiseren. Dat bevestigt ook Colette Malcorps, directrice-voorzitster van Ephec: “Sommige studenten met een migratieachtergrond komen ons vertellen dat ze moeilijk aan een stageplaats geraken. Ik ben misschien naïef, maar ik denk dat door hen optimaal voor te bereiden op het bedrijfsleven, door hen al tijdens hun studie beroepsgericht te laten werken enz., wij hen meer kansen bieden om vervolgens eventuele hinderpalen te overwinnen.” Maar zelfs iemand met een goed diploma kan ten prooi vallen aan discriminatie. Kijk maar naar Veronica Rocha, die in het Groothertogdom Luxemburg is geboren en wortels op de Kaapverdische Eilanden heeft. Veronica verhuisde naar België om te studeren, begon in de communicatiesector te werken en was betrokken bij allerlei journalistieke projecten. Negen jaar lang was ze persverantwoordelijke en coördinatrice van de communicatiecel van het CNCD, de Franstalige koepel van de Noord-Zuid-beweging. Sinds 2015 is ze producer van een online tv-zender en adjunctgedelegeerd bestuurder van FedeWeb, de federatie van webmedia. Een mooi traject, maar niet zonder valkuilen: 1 “Profiel en traject van de werkzoekenden in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. Monitoring volgens origine. Juni 2019”. Deze studie is de eerste met de nationaliteit als variabele, gekruist met elementen zoals gender, leeftijd, studieniveau enz. © Belga

Talentbeheer “Dat ik een vrouw met een kleurtje ben, heeft me zeker afgeremd om journaliste te worden. Nu is er in de media steeds meer plaats voor diversiteit, maar dat was toen niet het geval. Mensen met een andere huidskleur op het scherm brengen, dat kon in 2001 echt nog niet. Toen ik uit Luxemburg in Brussel aankwam, had ik eerst de indruk dat dit een heel multiculturele stad was en dat alles hier wel los zou lopen. Maar ik merkte al snel dat er nog veel weg af te leggen was”, vertelt ze. Bestaande maatregelen Cijfers liegen niet en de problemen dateren niet van vandaag. Daarom werden al jaren geleden allerlei maatregelen genomen voor een grotere diversiteit in de bedrijven (inzake nationaliteit, maar ook gender, leeftijd of diplomaniveau). Actiris hanteert bijvoorbeeld al diversiteitsplannen sinds 2008. “Er werden 225 diversiteitsplannen uitgevoerd, met een impact op bijna 90 000 werknemers in het Brusselse Gewest. Alle acties die uit de plannen voortvloeien, worden door Actiris medegefinancierd tot maximaal 10 000 euro. In de Brusselse regeringsverklaring staat dat overheidssteun in de toekomst kan afhangen van de invoering van een diversiteitsplan. Dat zou voor een mooie doorbraak kunnen zorgen, maar dan moeten wij wel meer middelen krijgen”, zegt Caroline Mancel. Actiris beschikt ook over een anti-discriminatieloket, waar werkzoekenden die zich gediscrimineerd voelen met een consulent kunnen praten. “Wij proberen zelf het goede voorbeeld te geven inzake diversiteit”, zegt Caroline Mancel. “Eén werknemer op twee bij Actiris heeft buitenlandse roots en bij onze 1 582 werknemers zijn 25 nationaliteiten vertegenwoordigd. Vrouwen maken 66% uit van ons personeelsbestand, ook in de directie. Waar wachten andere overheidsinstellingen nog op om ook meer in te zetten op diversiteit en aan de bedrijven het goede voorbeeld te geven?” Veronica Rocha bevestigt dat het Brussels Hoofdstedelijk Gewest veel initiatieven steunt die de economie stimuleren. “Er zijn veel financiële steunmaatregelen. Denk aan incubatoren voor wie een eigen zaak wil opzetten. Voor mensen met een diversiteitsachtergrond die door discriminatie moeilijkheden ondervinden op de arbeidsmarkt, kan dit een oplossing zijn. Tegen mensen die zich geblokkeerd of gediscrimineerd voelen, zeg ik: denk na over wat je boeit, over welke talenten je beschikt en hoe je daarmee aan de slag kunt gaan om waarde te creëren. Maar aan de werkgevers vraag ik ook waarom het ondernemerschap de enige uitweg moet zijn voor het diversiteitspotentieel …” Colette Malcorps (links) en Emmanuelle Havrenne Jongeren, de hoop voor morgen Naast de diversiteit in de afkomst van de (potentiële) werknemers, leveren ook de verschillende opleidingsniveaus problemen op in Brussel: “In een tertiaire economie als de onze zijn diploma’s belangrijk. Maar met een diploma dat niet erkend wordt, zit je vast”, zegt Caroline Mancel. Een buitenlands diploma laten erkennen is duur en tijdrovend en het resultaat is niet gegarandeerd. “Maak deze procedure gratis en vereenvoudig ze. Onze consulenten zijn soms verbaasd als ze merken dat artsen-specialisten van buitenlandse afkomst als nachtwaker werken, omdat ze hun diploma niet erkend krijgen.” Emmanuelle Havrenne, gedelegeerd-bestuurder bij Ephec, is het daarmee eens: “De verschillen in opleidingsniveau van de werknemers zijn enorm in Brussel. Het volwassenenonderwijs en de opleidingen van Bruxelles Formation helpen dit probleem minstens gedeeltelijk op te lossen. Bij Ephec stellen wij vast dat de mensen die zich inschrijven in het volwassenonderwijs steeds jonger worden. Ook jongeren die op één of ander ogenblik uit het schoolsysteem zijn gestapt, willen dus een opleiding volgen.” Volgens Kristien Depoortere, directrice van Ephec-Volwassenenonderwijs, verloopt de integratie heel natuurlijk: “Ik merk dat in ons volwassenenonderwijs, waarin iedereen met zijn eigen achtergrond, cultuur en overtuigingen instapt. Met de competenties die zij daar verwerven, veroveren ze vrij gemakkelijk een plaatsje op de arbeidsmarkt of kiezen ze een nieuw beroep, ondanks bepaalde elementen die als discriminerend worden beschouwd.” Scholen zijn cruciaal voor de bewustmaking van de toekomstige werknemers. Colette Malcorps legt uit: “Bij Ephec gaan we proactief om met diversiteit. Zo hebben we internationale vaardigheden aan ons programma toegevoegd, ook met een ‘at home’ dimensie. Onze Brussel Metropool - december 2019 ❙ 21 D.R.

Talentbeheer studentenpopulatie is heel divers. In onze praktijk zorgen wij ervoor dat onze studenten wel verplicht zijn om samen te werken, naar elkaar te luisteren, kennis te maken met andere werkmethodes en op elkaar te reageren. Diversiteit is een belangrijk onderdeel van ons leerproces en wij vragen onze docenten om dit aspect specifiek te behandelen tijdens hun cursussen.” Emmanuelle Havrenne sluit hierbij aan: “Dat diversiteit belangrijk is, moet al in het onderwijs worden bijgebracht. Over 10 tot 15 jaar zullen deze studenten misschien personeel aanwerven. Daarom willen wij ze nu al laten voelen hoe verrijkend diversiteit voor het studentenleven is, zodat ze er later op de werkvloer als vanzelf voor openstaan.” Bedrijven hebben er alles bij te winnen Caroline Mancel is van mening dat al deze bedenkingen naar één conclusie leiden: Actiris moet radicaal handelen en de sectorale kaderakkoorden gebruiken om discriminatie sterker te bestrijden. “Wij hebben al veel gedaan, maar het kan nog beter. De betrokkenen ervaren discriminatie als een onrecht, vraag en aanbod op de arbeidsmarkt op elkaar afstemmen wordt er moeilijker door en de economische groei vertraagt.” Veel vacatures geraken immers niet ingevuld. Caroline Mancel vindt dat we ons moeten afvragen waarom dat zo is. Omdat werkgevers te veel focussen op ‘oude Belgen’? Zijn ze bang dat een vrouw een slechte indruk zal maken op klanten? “Onze boodschap aan de werkgevers is duidelijk”, zegt ze. “Wij staan klaar om ze te helpen bij het uitwerken van een diversiteitsplan.” Bovendien speelt zich in Vlaanderen de omgekeerde Diversiteit in de tewerkstelling in Brussel is essentieel om aansluiting te vinden met de realiteit. (…) In Brussel hebben 8 werkzoekenden op 10 een buitenlandse achtergrond. Caroline Mancel (Actiris) olutie af: de bevolking veroudert er. De stroom pendelaars naar Brussel begint al af te nemen. “Wij zouden graag zien dat de treinen die nu pendelaars uit Vlaanderen en Wallonië naar Brussel aanvoeren, terugrijden met werknemers uit Brussel aan boord”, aldus Caroline Mancel. “Vlaanderen heeft Brussel nodig, maar het is niet eenvoudig om die boodschap over te brengen op de werkgevers, wegens de vooroordelen en de taalverschillen. Maar ook daar wordt aan gewerkt.” “Zich verzetten tegen verandering is een natuurlijke menselijke reflex. Toch biedt diversiteit de bedrijven heel veel kansen”, zegt Veronica Rocha. “Bedrijven moeten tegenwoordig waarde creëren in een snel veranderende wereld met beperkte grondstoffen. Diversiteit maakt bedrijven weerbaarder, want ze vergemakkelijkt innovatie door andere invalshoeken te stimuleren. De nieuwe generatie werknemers verwacht trouwens dat bedrijven de diversiteit omarmen. Zo’n beleid is bijgevolg nuttig om talent aan te trekken en te behouden. Maar dat gaat zeker niet van vandaag op morgen. Bedrijven moeten hun strategie en filosofie grondig aanpassen.” Bedrijven moeten tegenwoordig waarde creëren in een snel veranderende wereld met beperkte grondstoffen. Diversiteit maakt bedrijven weerbaarder. Veronica Rocha Emmanuelle Havrenne zegt tot besluit: “De juiste persoon op de juiste plaats, is dat geen basisprincipe voor human resources? Daarom is diversiteit cruciaal in een economie die steeds complexer en mondialer wordt. Ze maakt bedrijven immers creatiever en wendbaarder, verhoogt het inzicht in bepaalde problemen, helpt de verwachtingen van klanten begrijpen enz. Als twee kandidaten dezelfde competenties hebben, moet je je afvragen wat het meest wenselijk is voor je organisatie, op basis van de profielen die er al aan de slag zijn.” ● Gaëlle Hoogsteyn 22 ❙ Brussel Metropool - december 2019 D.R. D.R.

Talentbeheer Eerst begrijpen, dan gebruiken “In de bedrijfswereld denkt men nog te weinig in termen van moderne skills. Een echte leercultuur blijft achterwege.” STEM-expert Guy Tegenbos en VUB-rector Caroline Pauwels werpen hun licht op de vaardigheden van de 21ste eeuw. J ournalist Guy Tegenbos kijkt door zijn bril als ondervoorzitter van het STEM-platform naar de vaardigheden van de 21ste eeuw. STEM staat voor Science, Technology, Engineering & Mathematics. Het platform, dat advies geeft aan het Vlaams ministerie van onderwijs, wil iets doen aan het grote tekort aan wetenschappelijk en technisch geschoolden. “We willen dat tegen 2025 iedere jongere de technologie-gerelateerde vaardigheden meekrijgt in het onderwijs”, verklaart Guy Tegenbos. “Vroeger werkten we in Vlaanderen met vakoverschrijdende eindtermen zoals kritisch denken en sociale vaardigheden, die in alle vakken ingepast moesten worden. In een aantal scholen was dat een mislukking. Daarom moeten we goed nadenken hoe we de skills, die niet te kristalliseren zijn in één vak, zullen overdragen. Dit vraagt een projectmatige aanpak. Je kunt wel over mediawijsheid doceren, maar uiteindelijk moet je dat inoefenen. We hebben nood aan leervormen die losstaan van de klassieke kennisoverdracht.” Wat jongeren een voorsprong geeft, is dat ze digital natives zijn. Ze tonen zich heel behendig met ICT-toestellen, maar aan mediawijsheid ontbreekt het hen nog te vaak. Van de geschiedenis leren Caroline Pauwels, rector van de Vrije Universiteit Brussel, waarschuwt dat de slinger niet in de richting van de vaardigheden mag doorslaan. Skills vormen in haar ogen een onlosmakelijke driehoek met kennis en attitude. Ze pleit er ook voor de 21ste eeuwse vaardigheden in vier clusters in te delen. De eerste cluster omvat kritisch, creatief, probleemoplossend en analytisch denken en vormt de basis van alle andere skills. “Creatief denken betekent: je verbeeldingskracht leren gebruiken”, zegt ze. “Kennis en vaardigheden kun je verwerven, maar als je de verbeelding niet stimuleert, sta je nergens. Even noodzakelijk is historische kritiek. In het ontwaren van fake news kan de geschiedenis ons helpen. Als je kan aantonen hoe vaak mensen al op het verkeerde pad werden gezet, is dat een voedingsbodem voor kritisch en analytisch denken. Ook met het oog op probleemoplossend denken, is het goed naar de geschiedenis te kijken. Dan zie je dat de beste oplossingen er kwamen wanneer mensen besloten om samen te werken. Wat analytisch denken betreft, zijn we gebaat met grammatica. Een focus op het onderwijs van talen – en in mijn ogen is wiskunde ook een taal – is niet fout, maar je moet de regels achter talen goed kennen om ze te begrijpen.” Dat gaat ook op voor de tweede cluster, zijnde de digitale vaardigheden. “Als je met de digitale technologie aan de slag wil, is het zaak eerst de mechanismen erachter te doorgronden. In mijn lessen geef ik veel uitleg over de black-box die achter alles schuilt. Die moet je eerst openen vooraleer je iets gaat gebruiken. Enkel zo kan je ervoor zorgen dat de technologie je echt vooruithelpt. Met de VUB lanceerden we een ‘DataBuzz’. Bedoeling is dat we langs basisscholen gaan en de leerlingen doen nadenken over privacy, over de tijd die ze voor schermen doorbrengen, maar ook over de mogelijkheden om de technologie in te zetten voor data-analyse en burgerwetenschap. Ze leren de logica en algoritmen achter de toestellen te zien én over zichzelf te reflecteren. Dat moeten we doortrekken naar alle leeftijdsgroepen.” Brussel Metropool - december 2019 ❙ 23

Talentbeheer Kritisch voor vooroordelen De derde cluster behelst de vereiste socio-culturele skills in een wereld die steeds globaler wordt. Caroline Pauwels: “Daar zijn taalvaardigheden voor nodig, maar ook een kritische houding tegenover je eigen vooroordelen. Bij socio-culturele interacties is het goed te begrijpen vanuit welke context, en soms vanuit welke trauma’s, mensen reageren. Anders heb je geen dialoog. Aan het bijbrengen van interculturele communicatie wordt vooralsnog te weinig aandacht geschonken. Op de werkvloer kom je groepen mensen tegen waar je in de privésfeer misschien niet zo snel mee geconfronteerd wordt. Je moet de verschillen in etniciteit, sociale achtergrond en gender bespreekbaar maken. Je mag je kop niet in het zand steken voor de problemen die met diversiteit gepaard gaan.” Het sluitstuk, de vierde cluster, is de zelfregulering. “De algemene verwachting is tegenwoordig dat je snel reageert op digitale berichten, maar ik betwijfel of dat altijd de juiste reflex is. Als je bagger over je heen krijgt, moet je nadenken hoe je daar best op reageert. De verleiding is groot om met modder terug te gooien, maar je kan er ook voor kiezen om dit net niet te doen. Onze omgang met de social media vraagt om meer zelfregulering, maar zover zijn we nog lang niet.” Guy Tegenbos interpreteert zelfregulering als zelfsturend leren. “Men moet jongeren de kans en de ruimte geven om aan hun eigen kennis en vaardigheden te timmeren, op hun eigen tempo en door eigen klemtonen te leggen. Dat zullen ze later in hun professionele carrière ook moeten doen. Als je heel de tijd gekneed wordt en volgzaam bent, pik je die zelfregulering niet op. Bij sportverenigingen merk je dat trainers dit al toepassen, maar het schoolsysteem is daar nog niet helemaal op afgestemd.” Zonder schuldcomplex offline Ook ouderen moeten zich de 21ste eeuwse vaardigheden toe-eigenen, via levenslang leren. Welke rol is daar weggelegd voor de bedrijven? Guy Tegenbos haalt een recent onderzoek aan naar de 21ste eeuwse vaardigheden in de van moderne skills. Een echte leercultuur blijft achterwege. Te weinig werkgevers houden er een loopbaanpolitiek op na, wat dus betekent dat ze niet systematisch met het personeel meedenken over de ontwikkeling van skills. Bij Microsoft of Google hoor je geluiden dat bedrijven niet mee zijn met de nieuwste softwareprogramma’s. Zij ondervinden dat werknemers niet genoeg gepusht worden om zichzelf voortdurend bij te scholen. Werkgevers gaan er vanuit dat medewerkers er zelf op toezien dat ze de laatste versie van Microsoft-programma’s onder de knie hebben.” Volgens Caroline Pauwels is werknemers een schuldcomplex aanpraten absoluut te vermijden. “Er is veel angst en daardoor veel weerstand bij mensen. Als werkgever moet je je bewust zijn hoe beangstigend reskilling soms kan overkomen. Er zijn mensen die manifest weigeren om er nog mee in te stappen. Dat kan een groot issue worden. Kijk naar Proximus en de banken: zij ontslaan mensen om er anderen, die wél de digitale skills hebben, aan te nemen. Ik zie te weinig organisaties die een parcours opzetten om hun mensen zacht mee te nemen in de ontwikkelingen.” Waar bedrijven ook acht op dienen te slaan, is dat IT andere Caroline Pauwels samenwerkings- en omgangsvormen met zich meebrengt. “Bij de VUB hanteren wij bijvoorbeeld een e-mailpolicy. Bij momenten moet je de prikkels achterwege kunnen laten. Als je op afstand communiceert, kan een mail soms hard binnenkomen. Wij merken bovendien goed hoe belangrijk balans is. Omdat privé en werk zodanig door elkaar lopen, moet je soms kunnen deconnecteren. Daar heb je skills voor nodig. Je mag je niet schuldig voelen wanneer je offline gaat.” Peter Van Dyck Guy Tegenbos havengebieden: Rotterdam, Terneuzen, Vlissingen, Antwerpen, Gent en Zeebrugge. “Men heeft daar de vacatures en de vereisten die daarin vermeld werden onder de loep genomen. Bleek dat men in de Nederlandse havens gemiddeld vier van die skills in de jobomschrijving opsomde, in de Belgische waren dit er slechts twee. In de bedrijfswereld denkt men nog te weinig in termen 24 ❙ Brussel Metropool - december 2019 21st century skills volgens de OESO ➜ Kritisch denken ➜ Creatief denken ➜ Probleemoplossend denken ➜ Computationeel denken (inzien hoe computertechnologie problemen kan oplossen) ➜ Informatievaardigheden ➜ ICT-basisvaardigheden ➜ Mediawijsheid ➜ Communiceren ➜ Samenwerken ➜ Sociale en culturele vaardigheden ➜ Zelfregulering D.R. D.R.

Talentbeheer Vaardigheden valideren: een winwin proces Denk even aan de opleidingen zonder diploma, bedrijfsinterne trainingssessies of bijvoorbeeld nog de praktijkervaring. Heel wat werknemers beschikken vandaag over vaardigheden die niet officieel worden erkend. Dit kan nochtans anders, dankzij een Vaardigheidsattest dat heel wat voordelen inhoudt. Marie Deronchêne (links) en Séverine Deneubourg. W ie vaardigheden erkent, investeert in zijn personeel en in talent. Ook op het vlak van HR gaan heel wat deuren open. Ten eerste kan een externe instantie de medewerkers evalueren en certificeren. Ten tweede identificeert u op die manier ook de behoeften aan competenties en weet u hoe de opleidingstrajecten kunnen worden bijgestuurd. Ten derde optimaliseert u de rekrutering en de interne mobiliteit en zorgt u voor een correcte overdracht van kennis en knowhow, dankzij gecertificeerde bedrijfsdocenten. Met de validatie van bekwaamheden professionaliseert u het bedrijf en zijn medewerkers. De individuele en collectieve prestaties verbeteren. Motivatie en loyaliteit zitten eveneens in de lift omdat uw medewerkers zich erkend en gesteund voelen in hun professionele ontplooiing. Ten slotte gaan ook het imago en het concurrentievermogen van de onderneming erop vooruit en positioneert u zich als een aantrekkelijke werkgever. Met de validatie van bekwaamheden voldoet u ook gemakkelijker aan wettelijke verplichtingen in uw sector (certificering, hygiëne, veiligheid enz.). En moest een ongeval zich voordoen, dan kunt u de verzekering bewijzen dat het personeel de vereiste vaardigheden wel degelijk onder de knie heeft. Meer dan 50 beroepen Validatietests kunnen in de praktijk in een van de erkende validatiecentra plaatsvinden, of nog binnen het bedrijf zelf na ondertekening van een overeenkomst met een erkend centrum. De tweede formule heeft tal van voordelen: tijdswinst, een vertrouwde omgeving en, in de mate van het mogelijke, een reële situatie. Bovendien genieten bedrijven met een operationele site in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest 600 euro financiële steun per test. De officiële validatie en certificatie van beroepsvaardigheden liepen in 2003 van stapel. Dit stelsel resulteert uit een samenwerking tussen de drie Franstalige overheden (het Waalse Gewest, de Franse Gemeenschap en de Franse Gemeenschapscommissie (Cocof)). Het geheel staat onder toezicht van de sociale partners en van vijf overheidssectoren actief in voortgezette beroepsopleiding. Het stelsel is paritair opgevat en betrouwbaar. Het berust op een kwaliteitsaanpak. Onder dit systeem vallen in 2019 meer dan 50 beroepen (administratief bediende, metselaar, kapper, kok, heftruckchauffeur of eerder intersectorale beroepen als bedrijfsbegeleider). 15 verschillende sectoren zijn erbij betrokken. In de afgelopen 10 jaar zijn er meer dan 48.000 Vaardigheidsattesten uitgereikt. Vandaag kan de validatie van vaardigheden een persoonlijk initiatief zijn van een werknemer of werkzoekende en uiteraard ook een actie van de bedrijfsspelers, in het raam van het HR-beleid, waardoor een winwin relatie ontstaat tussen werkgever en werknemer. Wie het talent van zijn medewerkers valideert, investeert zowel in dat talent als in zijn eigen toekomst! ● Séverine Deneubourg en Marie Deronchêne, projectverantwoordelijken voor het ‘Consortium de validation des compétences’ Verdere stappen Meer weten over de validatie van personeelsvaardigheden in het bedrijf? Bezoek dan zeker de site Consortium de validation des compétences of contacteer Séverine Deneubourg (s.deneubourg@cvdc.be – 0490/52 45 77) en/of Marie Deronchêne (m.deronchene@cvdc.be – 0475/34 57 48). Ontdek ook foto’s van het getuigenis van actoren in de bouwsector die de vaardigheden van hun medewerkers hebben laten valideren. Brussel Metropool - december 2019 ❙ 25

Talentbeheer moeten digitaal stouter worden en vooral elkaar versterken” “Bedrijven Ze hebben een gemeenschappelijke passie en ambitie: jonge mensen samenbrengen en hen met goesting onderdompelen in de wereld van digitalisering. Martine Tempels, hoofd van Telenet Business en voorzitster van CoderDojo Belgium, en Karen Boers, topvrouw van BeCode, komen voor Beci samen rond de tafel. Virtueel via video call, weliswaar. “Want in een wereld vol technologie, is het absurd om in de file te staan voor een interview dat perfect digitaal kan.” Jullie fysiek samenbrengen was moeilijk vanwege jullie drukke agenda’s. Gelukkig kunnen we rekenen op moderne communicatiemiddelen zoals Skype. Voor jullie is dat een evidentie. Maar niet voor iedereen, toch? Martine Tempels : Ja, dat is zo. Als je als bedrijf digitalisering serieus neemt, dan moet je natuurlijk zoveel mogelijk het goede voorbeeld geven. Als het haalbaar is, ga je geen mensen in de file laten aanschuiven, als je ook een video call kunt opzetten via Skype of Google Hangouts. Digitalisering moet bedrijven helpen om innovatiever te zijn en efficiënter te werken. Karen Boers : Helemaal mee eens. En hoe meer je dit concreet maakt op de werkvloer en de nuttige kant ervan doet inzien, hoe meer bedrijven en werknemers die digitalisering zullen omarmen. Maar er is nog veel twijfel. Hoe komt het dat bedrijven die digitalisering nog niet ten volle omarmen? Karen : Vanuit mijn ervaring bij BeCode, waar we werkzoekenden een gratis opleiding aanbieden om te leren programmeren, zie ik dat veel bedrijven enkel hun bedrijfsprocessen proberen te digitaliseren, in hun hr-administratie bijvoorbeeld. Maar dat ze in hun corebusiness nog niet ver staan en vaak met hun handen in het haar zitten. Ze struikelen over de vraag: “Wat betekent de dienstverlening naar de klant in mijn sector nu in een digitaal tijdperk?” Ze wachten nog te vaak tot er een speler van buitenaf komt (al dan niet een startup) die met een andere digitale bril naar hun sector kijkt, met een oplossing komt en dan klanten voor hun neus wegkaapt. Terwijl die bedrijven dat net zelf konden doen. Ze durven vaak niet, wachten te lang af en zouden daar juist meer proactief over moeten nadenken. Martine : Ondernemers moeten digitale durvers worden en zichzelf ook durven heruit te vinden. Via Telenet Business helpen we zelfstandigen om hen op digitaal vlak uit hun comfortzone te halen. Dat doen we door hen een aantal uren gratis te adviseren rond onderwerpen waarmee ze worstelen. We inspireren hen ook door die digitale durvers in de kijker te zetten, zoals een slager die zelf een afhaalkoelkast heeft gebouwd. Dankzij een website en app kunnen mensen 24 uur de klok rond vlees en charcuterie bestellen en dit afhalen via die koelcel. Intussen hebben verschillende bakkers, vis- en kaaswinkels zo’n koelkast bij hem besteld, zodat ze mee zijn met die nieuwe wereld. Fantastisch om te zien hoe ondernemers elkaar inspireren! Jullie roepen bedrijven op: durf te digitaliseren! Karen : Je moet nieuwe manieren zoeken om mee te kunnen in deze digitale wereld. Het notariaat is zo’n sector die me aangenaam verrast heeft. De Federatie van het Notariaat (Fednot) voelt al aan dat een deel van het werk dat notarissen vandaag nog doen, in de nabije toekomst vervangen zal worden. Denk bijvoorbeeld aan online templates waar je als cliënt je gegevens invult en die de 26 ❙ Brussel Metropool - december 2019 © Getty

Talentbeheer contracten en de aktes automatisch opstellen. Dan heb je geen notaris meer nodig. Maar notarissen beschikken wel over een hoop waardevolle data: wie wat koopt en waar het meeste kapitaal in zit, bijvoorbeeld. Ze experimenteren nu hoe ze aan de slag kunnen met die data en hoe ze een volledig nieuwe dienstverlening kunnen bouwen voor bedrijven en particulieren. Dat is eigenlijk wel slim! Martine : Het gaat niet alleen om durf, maar ook om stouter worden en innoveren met nieuwe producten die onze samenleving op een positieve manier kunnen veranderen. En daarvoor moet je durven springen, out-ofthe-box denken en volledig nieuwe paden bewandelen. Denk bijvoorbeeld aan digitalisering in de zorgsector. Robots kunnen erop toezien dat iemand zijn medicatie neemt, de deur openhouden voor minder mobiele mensen of je helpen bewegen. Dat kan onze levenskwaliteit alleen maar verbeteren. Maar hoe zorg je er concreet voor dat bedrijven op die digitale trein springen? Martine : We hebben een onderzoek laten uitvoeren bij meer dan 500 Belgische zaakvoerders. Daaruit blijkt dat liefst 66% van de Belgische KMO’s geen uitgewerkt plan heeft om digitaal te ondernemen. En dat heeft niet altijd te maken met een gebrek aan ambitie, maar vooral met een gebrek aan kennis en tijd. Ze hebben ook niet altijd de toegang tot bedrijven die hen daarbij kunnen helpen. Daarom zijn we in 2017 gestart met ons project “Digitale Versnelling”* waarbij we met zo’n twintig onafhankelijke experts gratis langs gingen bij ondernemers en KMO’s om hen te helpen hun zaak online te promoten. Een succes, want zo hielpen we al meer dan 2.500 ondernemers. Vanuit Telenet Business hebben we de ambitie om tegen 2025 twee op de drie Belgische KMO’s aan een digitaal plan te helpen. Karen : We moeten vooral kleine en middelgrote organisaties blijven sensibiliseren en begeleiden, ant die digitalisering blijft nog aag voor hen. Die begeleiding zit vandaag voor een stuk in consultancybureaus, maar daar hebben ze vaak geen geld voor of de financiële return blijft onduidelijk, waardoor ze de stap niet zetten. Ik denk dat het aan de grotere bedrijven is om hen Martine Tempels (Telenet) de weg te wijzen in die digitale economie. Dat is wat Telenet doet: de handschoen opnemen en toch een stuk aan kennisdeling doen. Toch voel je ook nog vaak weerstand bij werknemers. Martine : Wat er ontbreekt, is een coachingmodel. De overheid en bedrijven moeten de handen in elkaar slaan om die coaching tot bij de bedrijven en werknemers te brengen die het nodig hebben. En zeker in Brussel. Onze hoofdstad is een mekka van digitale kleine bedrijven en die troef moeten ze uitspelen. Daarvoor is er facilitering, samenwerking en kennisuitwisseling nodig. Tegelijkertijd moet je ook werknemers in hun competenties bijsturen zodat ook zij mee zijn. Onlangs was er een Luxemburgs bedrijf dat een aantal van hun financiële controllers heeft omgeschoold tot cybersecurityspecialisten. Dan ben je als bedrijf echt mee met het verhaal. Karen : Absoluut! Maar tegelijk moeten bedrijven ook nog meer open en duidelijker communiceren naar hun werknemers waarom ze digitale veranderingen doorvoeren. Alleen zo neem je die angst en onzekerheid weg. Bedrijven die een open communicatiecultuur hebben, nemen meestal gemakkelijker die bocht van digitalisering. In bedrijven die niet transparant communiceren of zeer top down zijn, zie je veel mensen onrustig worden of vertrekken. Hoe productiever je daar als bedrijf in bent, hoe meer je werknemers mee op de digitale trein krijgt. Karen Boers (BeCode) Hoe kunnen bedrijven in Brussel in de toekomst digitaal nog sterker in hun schoenen staan? Martine : Ik stel vast dat Brusselse bedrijven die diversiteit hoog op de agenda zetten, ook sneller de omslag naar digitalisering kunnen maken. Diversiteit is een hefboom naar digitalisering. In een multiculturele stad als Brussel, zal je door soepeler om te gaan met de verplichte tweetaligheid ook meer werknemers aantrekken die competent zijn om die digitalisering aan te kunnen én de krapte op de arbeidsmarkt op te lossen. Karen: Het heroriënteren en bijscholen van werknemers en jongeren blijft zo cruciaal. Ik zie bij BeCode veel jonge mensen die zelfs niet wisten dat ze konden leren programmeren. Dat zijn mensen die vaak ook diep zaten, geen toekomstperspectief hadden. Het is dan ook ontroerend om te zien hoe ze via onze school er uiteindelijk wel in slagen een beloftevolle carrière op te starten. Wij zijn in 2017 gestart met BeCode. Toen we startten, hadden we een veertigtal studenten die afstudeerden. Eind dit jaar staat de teller al op vijfhonderd! Het toont nog maar eens aan dat als je investeert in werknemers digitaal te heroriënteren, je hen weer in zichzelf doet geloven. En dat ze zo vol vertrouwen de digitale wereld toejuichen.● Info :wwww.digitaleversnelling.be/nl Brussel Metropool - december 2019 ❙ 27

Talentbeheer Buitenlandse werknemers: vereenvoudiging via de gecombineerde vergunning Stelt u niet-EU onderdanen te werk of wenst u dit te doen? Zo ja, dan moet u voor hen een zogenaamde ‘gecombineerde vergunning’ aanvragen. Dit is zowel een werk- als een verblijfsvergunning. Uitleg hierover kregen we van Martin Laurent en Violette Mouvet, beiden advocaat bij Claeys & Engels. Wat zijn de voornaamste krachtlijnen van deze hervorming? V. M. : De gecombineerde vergunning is een Europees initiatief. Het wil de verblijfs- en tewerkstellingsaanvragen van onderdanen van landen buiten de EU vereenvoudigen. Voordien moesten voor zulke werknemers in België twee verschillende vergunningen worden aangevraagd. De werkgever moest eerst een werkvergunning aanvragen bij het bevoegde Gewest. Pas nadien moest de werknemer zelf een verblijfsvergunning in België aanvragen. Met de nieuwe gecombineerde vergunning dient slechts één aanvraag te worden ingediend en volstaat één enkele vergunning. Wat is het verschil tussen de gecombineerde vergunning en de gecombineerde titel? M. L.: De gecombineerde vergunning richt zich tot mensen die meer dan 90 dagen in België komen werken, terwijl de gecombineerde titel bestemd is voor personen die in België mogen werken wegens een bijzondere verblijfssituatie. Ik denk hier bijvoorbeeld aan mensen die als vluchteling zijn erkend, buitenlandse studenten of personen die bij een gezinshereniging betrokken zijn. Het gaat hier om een ander publiek en dat geldt eveneens voor de procedure. Is dit wel echt een vereenvoudiging? V. M.: Toch wel, maar met een keerzijde: de duur van de procedure is verlengd van enkele weken tot vier maanden en half. Werknemers en werkgevers moeten daarom ruim van tevoren de nodige stappen zetten, ook voor de verlenging van bestaande vergunningen. Bovendien worden de aanvragen nu gecentraliseerd en is het daarom noodzakelijk om Violette Mouvet alle benodigde documenten gelijktijdig te verkrijgen en in te dienen. 28 ❙ Brussel Metropool - december 2019 De Gewesten hebben hun eigen basisregels vastgelegd. Hoe positioneert Brussel zich op dat vlak? M. L.: Al wat te maken heeft met economische migratie is nu geregionaliseerd, maar tot voor kort waren er nog geen initiatieven genomen. De Gewesten maakten van de hervorming rond de gecombineerde vergunning gebruik om hun eigen basisregels te wijzigen. Vlaanderen en Wallonië hebben ambitieuze hervormingen doorgevoerd, zek wat betreft knelpuntberoepen. Van zijn kant heeft Brussel bepaalde administratieve formaliteiten voor werkgevers vereenvoudigd. Zo kunnen hooggekwalificeerde profielen bijvoorbeeld voortaan een werkvergunning krijgen voor drie jaar in plaats van één jaar. Bovendien zijn de Gewesten verplicht om bepaalde Europese richtlijnen om te zetten, met name wat betreft overplaatsingen binnen de groep en stagiairs. Martin Laurent Ontstaat met deze regionalisering niet het risico dat sommigen gaan ‘winkelen’? V. M.: Inderdaad. Om te bepalen welk Gewest bevoegd is, moet wettelijk gezien eerst de vestiging waar de werknemer actief zal zijn, in aanmerking komen. Als deze vestiging nog niet vaststaat, komt het hoofdkantoor in aanmerking. Een onderneming met meerdere vestigingen zou echter het gunstigste Gewest kunnen kiezen om in aanmerking te komen voor de aanvraag. Hoe meer de regels tussen de Gewesten zullen verschillen, hoe groter het risico dat sommigen gaan ‘winkelen’. Zorg er echter wel voor dat de plaats van aanvraag overeenstemt met de werkelijkheid. Hoe verloopt de overgang? V. M.: Zoals bij elke verandering vergt de invoering van de gecombineerde vergunning een overgangsperiode. Binnen de gemeentebesturen voelen de bedienden zich bijvoorbeeld niet altijd op hun gemak met de nieuwe procedure. En de ondernemingen hebben vooral moeite met de duur van de nieuwe procedure. Ze moeten er veel te lang op voorhand aan beginnen. ● Gaëlle Hoogsteyn D.R. D.R.

Telentbeheer Hr-outsourcing: waarom het loont (een deel van) je hr-taken uit te besteden De hr-afdeling is de spil van elke organisatie. Elke maand opnieuw garandeert zij de correcte en nauwkeurige loonberekening en personeelsadministratie. Maar het maandelijkse huzarenstuk vraagt almaar meer tijd, waardoor strategische projecten steeds vaker onderaan de to-dolijst belanden. Hoe garandeer je de continuïteit en kwaliteit van je personeelsadministratie én zorg je voor meer ademruimte in de agenda van je hr-team? (Coproduction) Outsourcing kan hierbij helpen Uitbesteding van hr-taken is voor veel bedrijven (nog steeds) geen evidente stap. Wat je zelf doet, doe je (meestal) beter, blijft nog vaak hét argument tegen. Nochtans levert het voor je bedrijf en hr-medewerkers een pak voordelen op. repetitieve taken uit te besteden creëer je ruimte voor de strategische kerntaken en bedrijfsspecifieke hr-projecten die je bedrijf écht toegevoegde waarde bieden. Misschien is je loonbeleid verouderd of wil je een inhaalrace in de ‘war for talent’ inzetten. Dan biedt outsourcing een uitweg. 2 Garantie op kwalitatieve dienstverlening : Met een externe hr-consultant kun je de continuïteit van je personeelsadministratie garanderen, zelfs met een stijgende workload, vakantie, een uitval door ziekte of zwangerschap… Er staat steeds een back-up voor je klaar. 3 Extra expertise in huis : Een extra paar handen verlicht niet alleen het vele werk, met een hr- consultant haal je de juiste kennis ook letterlijk in huis. De sociale wetgeving verandert voortdurend, dus het is geen overbodige luxe om een specialist aan je zijde te hebben. Zo ben je er zeker van dat je elke maand voldoet aan de talrijke wettelijke verplichtingen rond payroll. Wat outsource je dan? Hr-outsourcing is geen alles-of-niets-keuze. Jij beslist welke taken je wel of niet toevertrouwt aan een externe specialist. Hoe het ook zij: sommige processen worden vaker uitbesteed dan andere. Benieuwd naar de 4 populairste? Dit zijn ze. 1 Payrollberekeningen: Met stip op 1. De tijdige uitbetaling van het loon is cruciaal voor een goede verstandhouding met je medewerkers, maar ook complex. 2 Personeelsadministratie: Geen loonberekening zonder administratie. Arbeidsovereenkomsten opstellen, werkschema’s invoeren, overuren registreren … Dit deelproces is vaak te tijdrovend, complex en foutgevoelig. 3 Verlofadministratie : Elk type verlof moet je aanvragen, goedkeuren en invoeren in het loonsysteem. Het gevolg? Er sluipen al snel fouten in het proces. Reden te meer om een beroep te doen op externe specialisten met de juiste juridische expertise. 1 Tijd om strategisch te groeien Door tijdrovende, 4 Sociaaljuridische vraagstukken : Misschien de vreemde eend in de bijt, maar wel een hr-proces dat vaak deel uitmaakt van een outsourcingverhaal. Dat hoeft ook niet te verbazen: de personeelsdienst krijgt dagelijks talloze vragen van medewerkers én managers te verwerken. Sommige daarvan kunnen zelfs een juridisch of financieel staartje krijgen wanneer een gebrek aan kennis of aandacht fouten veroorzaakt. Payroll- en hr-administratie: to outsource or not to outsource? Deze vier hr-processen kun je allemaal samen outsourcen, maar je kunt er evengoed een of twee uitkiezen. De gouden regel bij hr-outsourcing: jij beslist. Benieuwd naar de andere voordelen van hr-outsourcing? Download ons e-book en word in geen tijd specialist: www.sdworx.be/ ebookoutsourcing. ● Brussel Metropool - december 2019 ❙ 29 © Shutterstock

Je gelukkig voelen op je werk is ieders recht en allemans opdracht Streven we niet allemaal naar geluk, ook op ons werk? Daar brengen we immers meer tijd door dan thuis. Maar wat bepaalt of we ons er goed voelen? Wij stelden de vraag aan twee experts en enkele werknemers. A ls we zeggen dat de stress op het werk toeneemt, trappen we beslist een open deur in. Te veel werknemers staan onder druk, krijgen te veel opdrachten, hebben te weinig collega’s enz. Zij lopen nog zelden stressvrij rond en dat kan hun gezondheid aantasten. Kijk maar naar de onophoudelijk stijgende cijfers van het absenteïsme wegens toxische stress, het aantal mensen met een burnout of een te hoge mentale belasting. Griet Deca, Chief Happiness bij Tryangle, meent dat “de wet op het welzijn bij de uitvoering van werk de werknemers niet langer voldoende beschermt.” Mogelijke oorzaken hiervoor zijn het feit dat wij steeds online zijn, terwijl de grens tussen werk en privé vervaagt. “Wij doen permanent een beetje van alles en dat heeft een nefaste uitwerking op onze gezondheid. Ons brein is niet geprogrammeerd om de hele tijd overprikkeld te worden”, zegt Stéphanie van de Perre, coach, consultant en trainer bij Growing Attitude. “Ook perfectionisme is een belangrijke bron van stress: hoe verzoen je dat immers met het tempo en de werklast die aan de werknemers worden opgelegd?” Griet Deca meent dat een van de oplossingen erin bestaat om zoveel mogelijk bedrijven aan te moedigen om preventief te handelen: “Werknemers gelukkig maken moet voor bedrijven een prioriteit zijn”. Stéphanie van de Perre is het hiermee eens, maar spreekt liever over levenskwaliteit op de werkvloer: “Bedrijven moeten in actie komen vóór werknemers zich slecht beginnen te voelen. Ze dragen de verantwoordelijkheid om een optimale omgeving te creëren waarin de werknemer zijn taken in een constructieve context kan uitvoeren.” Griet Deca (Tryangle) Bedrijven die beseffen dat ze verantwoordelijk zijn Beide experts zijn blij dat bedrijven steeds beter inzien hoe belangrijk welzijn en geluk op het werk zijn. “De mentaliteitsverandering gaat traag, maar ze is er”, aldus Griet Deca. Dat blijkt ook uit de Week van het Werkgeluk die Tryangle in september organiseerde: “Heel veel bedrijven namen deel, organiseerden acties en ondertekenden ons Manifest van het Werkgeluk.” “Steeds meer bedrijven investeren hier inderdaad in, ook al weten ze niet altijd hoe eraan te beginnen”, meent ook Stéphanie van de Perre. Bedrijven begrijpen voor welke uitdagingen ze staan en wat dit hen kan opleveren. Veel studies tonen het verband aan tussen het prestatieniveau en de levenskwaliteit 30 ❙ Brussel Metropool - december 2019 © Getty D.R.

Talentbeheer van werknemers op het werk. “Menselijk kapitaal moet je waarderen en koesteren. Je positioneren als een organisatie met aandacht voor het welzijn van haar medewerkers is ook een instrument om talent aan te trekken en te behouden.” Maar wat bepaalt ons welzijn op het werk? Stéphanie van de Perre ziet drie grote pijlers voor de levenskwaliteit op het werk. De eerste is het management, de manier waarop de workflow, werklast, jobinhoud, communicatie en managementmethodes worden georganiseerd. De intermenselijke relaties vormen de tweede pijler: de sfeer tussen medewerkers, de relaties Stéphanie van de Perre (Growing Attitude) met en de ondersteuning door de hiërarchie. En ten slotte is er het individu zelf. Is het werk zinvol voor hem of haar? In overeenstemming met zijn of haar waarden? Welke evolutiemogelijkheden zijn er? Is er een goed evenwicht tussen werk en privé? Het belang van deze pijlers kan voor elke werknemer verschillend zijn. Als Chief Happiness stelt Griet Deca vast dat mensen vooral ongelukkig op hun werk rondlopen als ze de indruk hebben dat ze slechts een nummer zijn en als het overzicht over de organisatie ontbreekt. “Wie de zin van zijn werk niet inziet, haalt er ook geen voldoening uit”, zegt ze. Ook destructieve communicatie, onder collega’s en met leidinggevenden, speelt een belangrijke rol. Onze experte wijst erop hoe belangrijk het menselijke aspect is en dat niet alleen prestaties en productiviteit een rol mogen spelen. “Op je werk moet je ook kunnen praten over koetjes en kalfjes, over je vakantie en je kinderen.” Stéphanie van de Perre bevestigt dat bedrijven meer moeten investeren in de “soft skills”-opleiding van hun managers: “Sommige managers zijn heel deskundig op hun domein en komen dan plots terecht aan het hoofd van een team, zonder grondige opleiding. Terwijl ze toch verantwoordelijk zijn voor het welzijn van hun mensen. Daarom moeten ze tools aangereikt krijgen om die rol te vervullen.” De gulden middenweg De grootste uitdaging voor bedrijven die het ernstig menen met het welzijn of geluk op het werk is het vinden van de gulden middenweg, zowel voor bedrijven als werknemers. Een bedrijf is geen pretpark, aan elke job kleven minder aangename aspecten. Stéphanie van de Perre legt uit: “Voor elke persoon moet de balans tussen de zogeheten ‘stressoren’ (alles wat energie opslorpt) en de elementen die juist energie geven positief zijn.” Iedereen zou voor zichzelf moeten nagaan hoe hij of zij zich voelt en daarbij ook rekening houden met het privéleven. “Als je thuis veel last hebt van diverse stressoren, heeft dat natuurlijk ook een impact op je werk – en omgekeerd.” Ook in bedrijven is die oefening nuttig: elke medewerker ontvangt een persoonlijke balans, de hiërarchie een geanonimiseerd rapport van de energietoestand van alle medewerkers, met specifieke aanbevelingen. “Genoeg om organisaties en werknemers ideeën te geven om vooruitgang te boeken …”, besluit Stéphanie van de Perre. ● Gaëlle Hoogsteyn Werknemers krijgen het woord • Maëlle, 35 jaar, event organizer: Ik voel mij blij en tevreden op mijn werk als we een groot project succesvol afsluiten. Na wekenlang rushen en stressen kijk ik uit naar een adempauze.” • Axelle, 27 jaar, administratief bediende: “Ik ben niet heel gelukkig op mijn werk, want ik haal weinig voldoening uit mijn jobinhoud. Mijn leidinggevende onderschat voortdurend de tijd die ik nodig heb voor taken en verstaat niet dat ik zo vaak verdrink in het werk.” • André, 55 jaar, logistiek manager: “Ik ging altijd graag werken, tot er twee jaar geleden een nieuwe leidinggevende kwam, die op 30 jaar meent alles te weten en veranderingen oplegt zonder enig nut. Ik sta niet negatief tegenover aanpassingen, maar ik vind dat er ook rekening zou moeten worden gehouden met onze ervaring en knowhow.” • Cassandra, 38 jaar, boekhoudster: “Een van de mooiste aspecten van mijn werk is het goede evenwicht tussen werk en privéleven. Ik heb bovendien een vertrouwensrelatie met mijn baas. Hij twijfelt nooit om mij een dagje te laten telewerken als ik om één of andere persoonlijke reden thuis moet zijn. Hij weet dat hij op mij kan rekenen om het werk altijd op tijd klaar te krijgen.” • Alain, 50 jaar, community manager: “Of je gelukkig bent op je werk hangt van veel factoren af. Wat ik het belangrijkste vind? Een goede verstandhouding en collegiale en eerlijke samenwerking met mijn rechtstreekse collega’s, erkenning, respect en transparantie van de hiërarchie en ten slotte leuk werk dat voor mij zinvol is.” • Amélie, 42 jaar, marketeer: “ De relaties met mijn collega’s en het management zijn voor mij doorslaggevend. Ik moet hun manier van werken zinvol vinden en me gerespecteerd voelen bij elk contact. Ik wil duidelijkheid in wat mijn manager van mij verwacht, maar ik moet ook creatief kunnen innoveren en me daarbij door haar gesteund voelen.” Brussel Metropool - december 2019 ❙ 31 D.R.

Talentbeheer Betere prestaties van teams en controlebehoud Volgens Gallup voelt 6% van de werknemers zich betrokken bij hun werk. Het welzijn op de werkplek lijdt hieronder. Waarom dit onthutsende resultaat? (Coproductie) E en allereerste reden is "archaïsch management" of "command & control". Een dergelijk management negeert de waardigheid van de mens en belemmert de opkomst van collectieve intelligentie. Tekens die dit bevestigen? De generaties Y en Z zullen in 2030 70% van de beroepsbevolking vertegenwoordigen. Welzijn op het werk is voor hen véél belangrijker dan salaris: 56% weigert elke samenwerking met bepaalde werkgevers vanwege hun ethiek en 49% weigerde reeds missies omdat die indruisen tegen hun waarden. Een andere oorzaak is organisatorische planning: om prestatieredenen structureert het bedrijf zichzelf op een rationele manier. Dit veroorzaakt een gebrek aan wendbaarheid tussen medewerkers/afdelingen. E-mail is hier een van de factoren. De bliksemsnelle opeenstapeling van nieuwe taken wekt bij de werknemers een gevoel van frustratie op, of erger: het onvermogen om een dergelijke stroom het hoofd te bieden, naast het gevoel niet te worden gerespecteerd. Dit alles veroorzaakt stress en demotivatie. En soms absenteïsme. En dan is er nog de angst voor mislukking, een gevolg van de vrees voor een negatieve beoordeling. Hoewel het aantal coaches in individuele begeleiding voortdurend toeneemt, is het aantal burn-outgevallen in België in 5 jaar tijd met 39% gestegen. Om deze negatieve spiraal te doorbreken, dient de bedrijfsleider zich tegelijk innovatief, soepel, motiverend op te stellen. Een specifiek programma op gang brengen kan nuttig zijn, maar is dit zo voor het ganse team? Draagt het bij tot het welzijn op het werk? En dan is er nog "empowerment" van het team om problemen op te sporen, te analyseren en op te lossen. Dit geldt als de ultieme efficiëntie. De 4 pijlers van collectieve intelligentie 1 Naar zichzelf luisteren, zichzelf accepteren, zich organiseren: Iedere medewerker moet zich psychologisch veilig voelen en in staat zijn om zijn emoties te uiten. Vandaar het belang om samen een kader vast te leggen op basis van betrouwbaarheid (betrokkenheid van iedereen), duidelijkheid (taken), structuur (rollen) en impact (doelstellingen). 2 Verschillen op elkaar afstemmen: De sterktes, zwaktes en vaardigheden van elk individu worden geaccepteerd en erkend omdat ze ten dienste staan van het collectief. 3 Oplossingen aandragen: Wanneer wederzijdse luisterbereidheid is bereikt, staat het "ik" ten dienste van het "wij". En het "wij" staat op zijn beurt ten dienste van de visie en doelstellingen van het bedrijf. Bij deze aanpak, toegepast door Henri Ford, zorgen de teams van de verschillende afdelingen voor de transverse vloeibaarheid van de uitvoering. De productiviteit blijft toenemen. 4 Ruimte voor procesoptimalisatie: Niets ligt ooit vast! De gezamenlijk gedefinieerde KPI's dienen om de efficiëntie van de processen te meten. Iedereen heeft het recht om verbeteringen voor te stellen. In deze laatste fase geeft de bedrijfsleider leiding aan een wijs team en treedt hij minder directief op. Om absenteïsme te verminderen, het personeel opnieuw te motiveren en de groei te bestendigen, moeten de breinen de uitdagingen openlijk en collectief kunnen aanpakken. Dit betekent niet dat de baas zijn bedrijf niet meer leidt. We hebben het hier niet over een "bevrijd" model. De bedrijfsleider getuigt echter van nederigheid en behoudt de volledige controle over een weg die elke medewerker zich bewust verbindt te volgen. Dit gebeurt binnen een duidelijk, algemeen aanvaard operationeel kader dat moet bijdragen tot de prestaties van elkaar aanvullende medewerkers die samen gestalte geven aan een gemeenschappelijke visie. Nathalie De Cnijf, Facilitator collectieve intelligentie in bedrijven nathalie.decnijf@ pinwheelscommunity.com www.pinwheelscommunity.com/ 32 ❙ Brussel Metropool - december 2019 D.R.

Talentbeheer Laat elke generatie in haar waarde Wie een efficiënt retentiebeleid wil voeren, moet ervoor zorgen dat zowel de jonge als de oude garde van werknemers uitgedaagd blijv haar stem laten hor H et wor bedrijf betaalt voor zijn opleiding en ziet hem later vertrekken naar een concurrent die veel meer geld biedt. Volgens cijfers van Acerta verandert één op de drie werknemers al na één jaar van job. Hoe kan een werkgever ervoor zorgen dat de zogenaamde Generatie Z langer aan boord blijft? Het bedrijf Exellys, dat tech consultants traint en uitstuurt, deed onderzoek bij de 22- tot 28-jarigen die het in dienst heeft. “Het is zeer belangrijk dat jonge mensen zich erkend voelen en gehoord worden”, weet An Siebens, talent development manager bij Exellys. “Het is essentieel dat je hen deel van het bedrijf maakt en een stem geeft.” Volgens Gerrit Sarens, director strategic alliances bij Exellys, moeten werkgevers bereid zijn een mindset shift te maken. “Het is een goede zaak dat mensen ervaring opdoen in andere contexten en jobs. Als iemand dan op zijn 35ste naar zijn vroegere werkgever terugkeert, brengt hij een rijke bagage mee. Jobhoppen heeft misschien ten die geproefd heeft van verschillende bedrijven, dan is dat in jouw voordeel. Die mindset shift zien we nog te weinig bij bedrijven. Eigenlijk moet je zo iemand omarmen.” Ongeduldig Generatie Z is hongerig. Deze jongeren willen transversaal en multidisciplinair leren, en hoe sneller, hoe liever. Bij Exellys ondervinden ze intern ook hoe ongeduldig ze soms zijn. “Na drie à vier maanden heb je al een risico dat ze afhaken, omdat ze vinden dat het niet snel genoeg vooruitgaat”, zegt Gerrit Sarens. “Daar moet je waakzaam voor zijn en er op een gepaste manier op inspelen. Zeker de high potentials, die ook onze doelgroep zijn, hebben een ME cultuur: what’s in it for me? Als ze voelen dat het leerproces vertraagt of opdroogt, dan moet je hen een extra injectie aan uitdagingen geven.” Sarens heeft een concrete tip om met dat ongeduld om te gaan. “Bied hen zijprojecten aan. Laat hen eens parallel aan hun reguliere job van andere dingen proeven. Betrek hen actief bij innovatieprojecten, door naar hun input te peilen. Dat geeft hen een gevoel van waardering. Voorwaarde is natuurlijk dat je minder de hiërarchie doet gelden, terwijl die zeker in grote bedrijven nog grotendeels de norm is.” Duidelijke verwachtingen Silke Wagemakers, teammanager bij hr-dienstverlener Hays, beaamt dat. Om tegemoet te komen aan de verwachtingen van de jonge talenten is een efficiënt retentiebeleid volgens haar onontbeerlijk. “Dat begint bij goede functioneringsgesprekken, die niet enkel de positieve punten, maar ook werkpunten benoemen, zodat deze jonge mensen weten wat ze nog moeten bijschaven. Idealiter koppel je daaraan een persoonlijk opleidingsplan. Je kan er ook bepaalde coaching sessies in opnemen. Jonge werknemers waarderen het enorm dat Brussel Metropool - december 2019 ❙ 33 © Getty

Talentbeheer De zes karakteristieken van Generatie Z (*) 1. Value driven. Noodzaak om connectie te voelen met de bedrijfsdoelen en -waarden. De job als deel van de eigen identiteit ervaren. 2. Global mindset. Hypergeconnecteerd zijn. Uit zijn op internationale ervaring. 3. ME culture. Zelfontwikkeling als sleutel zien. Verlangen naar persoonlijke coaching en frequente feedback. 4. WE culture. Snakken naar connectie met anderen. Samen willen innoveren. 5. Entrepreneurial mindset. Geloven dat innovatie van iedereen kan komen. Ondernemend willen zijn binnen de organisatie, bijvoorbeeld in zijprojecten. 6. Blurred lifestyle. Meerdere passies koesteren. Flexibel zijn in combinatie werk en privé. (* op basis van onderzoek van Exellys bij haar 22- tot 28-jarige consultants) je naar hun persoonlijke situatie kijkt.” Ook een individuele carrièreplanning, waarin al een plan voor de verdere loopbaan wordt uitgestippeld, verwelkomen ze doorgaans met enthousiasme. “Het is goed in te zoomen op wat iemand persoonlijk ambieert”, weet Silke Wagemakers. “De aspiraties kunnen erg van persoon tot persoon verschillen; uiteraard is niet iedereen even ambitieus. Als je een helder beeld hebt van ieders verwachtingen, wordt het makkelijker om hen te begeleiden.” Open mentaliteit Je retentiebeleid afstemmen op Generatie Z is één ding, maar het is natuurlijk ook zaak om de oudere werknemers, met hun expertise die goud waard is, aan je te binden. Hoe kun je als werkgever bereiken dat zowel de twintigers als de 45-plussers zich thuis voelen op de werkvloer? An Siebens (Exellys): “Onze jonge consultants werken bij de klanten vaak samen met oudere werknemers. De ouderen vinden het best fijn dat die jonge garde hen vervoegt. Vanaf het moment dat je ziet dat ze elkaar vinden – dat kan bijvoorbeeld zijn omdat ze op de middag samen gaan fitnessen – is dat een bonus voor iedereen. Hun leefwerelden kunnen ver uit elkaar liggen. Het is daarom cruciaal dat de twee bereid zijn een stap naar elkaar te zetten.” Als die open mentaliteit een feit is, kan dat wonderen verrichten. Gerrit Sarens (Exellys): “Voor oudere generaties kan de confrontatie heel verrijkend zijn. We noemen dat reverse mentoring: dat wil zeggen dat de ouderen evengoed iets kunnen leren van de jongeren. Laat de verschillende generaties dus gerust samen de tanden zetten in projecten, maar ook eerder informele initiatieven kunnen voor de nodige connectie zorgen. Zo hebben wij klanten waar men traditioneel om tien uur samen koffie drinkt. Dat lijkt misschien oubollig, maar dat is het net niet.” 34 ❙ Brussel Metropool - december 2019 Synergie Een retentiebeleid moet op iedereen gericht zijn. Jong of oud: elke individu apprecieert het gevoel dat zijn participatie erkend wordt en dat hij de kans krijgt om continu te leren. “Oudere werknemers zijn door hun ervaring experts geworden in hun vak, maar het lijkt mij niet onbelangrijk dat zij talenten kunnen herontdekken”, merkt Silke Wagemakers van Hays op. “Het is logisch dat er opleidingen zijn voor de hard skills, omdat je die up-todate moeten houden, sporend met de nieuwste ontwikkelingen. Uit onderzoek is echter gebleken dat je ook de soft skills moet onderhouden, precies door de komst van de nieuwe generatie. Ik denk dan bijvoorbeeld aan het kweken van de vereiste empathie voor de jonge collega’s. Zonder open mindset krijg je geen synergie.” Volgens Silke Wagemakers moet je ernstig rekening houden met de mogelijkheid dat er een generatieclash optreedt. “De jongeren denken dat ze alwetend zijn, omdat ze recht van de schoolbanken komen, en de ouderen omdat ze zoveel expertise bezitten. De waarheid is dat ze samen nog méér weten. Om de twee generaties te verzoenen, moet je ze allebei in hun waarde laten. Ze moeten bereid zijn om van elkaar te leren.” Silke Wagemakers is vooral actief in de retail. Daar merkt ze geregeld dat de synergie waardevol kan zijn. “In de supermarktsector zie je mensen met heel wat kilometers op de teller doorgroeien, van verkoper tot manager. Als er dan starters komen van een management school, die op de hoogte zijn van de laatste nieuwe trends binnen de retail, en de ervaren rot stelt zich open op, dan blijkt die absoluut bereid te zijn om z’n manier van werken, waar hij door de jaren heen aan gewend is geraakt, aan te passen aan de nieuwe inzichten. Omgekeerd kunnen de jonge talenten op het vlak van people management heel wat opsteken van de oudere collega’s.” ● Peter Van Dyck © Getty

Talentbeheer Een loopbaangesprek als essentieel onderdeel van een retentiebeleid Een goede loopbaan begint met een goed gesprek. En omdat een loopbaan niet statisch is maar steeds verandert, kan dat gesprek gerust blijven duren. Als werkgevers en werknemers op een mature manier omgaan met verwachtingen en ambities, is er veel mogelijk in een bedrijf. Z o’n gesprek voeren lijkt een evidentie, maar dat is het in veel bedrijven niet. Veel dingen kunnen niet worden besproken op de werkvloer, er blijven veel zaken onuitgesproken. En dat levert frustratie op. Nochtans is die frustratie relatief makkelijk te verhelpen. Door te praten. Want praten werkt. Zowel voor de werknemer als de werkgever. Want als de werknemer openlijk kan spreken over zijn of haar ambities en verwachtingen op de werkvloer, dan kan de werkgever beter inspelen op de wensen en noden van die werkvloer. En dan gaat het niet om een vluchtig gesprek op het einde van het jaar, maar om een regelmatige babbel tussen werkgever en werknemer. Zo’n gesprek heet een loopbaangesprek. Dankzij zo’n loopbaangesprek kan een bedrijf kort op de bal spelen. Stel, je hebt een drukke job en je reist veel. Alles gaat prima, tot plots een familielid of een naaste hulpbehoevend wordt. Je moet er even tussenuit, maar je wil niet dat die pauze een impact zal hebben op je verdere carrière binnen het bedrijf. Wat doe je? Enkel door een volwassen gesprek kunnen de twee gesprekspartners gerust tot een vergelijk komen. We moeten goed beseffen dat een loopbaan geen statisch gegeven is. Soms heb je even een zijspoor nodig, om je daarna opnieuw volledig te geven. Tijdens zo’n gesprek heeft de werknemer dan ook het gevoel dat er naar hem of haar geluisterd wordt. Er is aandacht. En dat kan op zijn beurt weer helpen om werknemers aan boord te houden. Uitstroom kan vermeden worden Zo’n loopbaangesprek en een open gesprekscultuur is ook Brussel Metropool - december 2019 ❙ 35 essentieel in een hedendaags retentiebeleid. Bedrijven moeten bewuster omgaan met het feit dat iemands ambities en verwachtingen kunnen evolueren tijdens zijn of haar loopbaan. Niet alleen de werkgever moet bewust worden van die evolutie, ook de werknemer. Beide partners moeten de tools krijgen om de juiste woorden en manieren te vinden om correct te kunnen spreken over carrièreplannen. Veel uitstroom uit een bedrijf kan echt voorkomen worden. Maar dan moeten werknemers en werkgevers wel regelmatig in gesprek gaan met elkaar. Hoe kan ik zelf mijn loopbaan vormgeven? Zowel inhoudelijk als praktisch. En de werkgever kan zich dan ook de vraag stellen wat de werknemer aankan en waar hij of zij heen wil. Een win-winsituatie. Door de gesprekscultuur te professionaliseren, kan de werkgever veel beter inspelen op de veranderingen binnen zijn of haar bedrijf. Dat zorgt bovendien ook voor een verhoogd gevoel van respect en vertrouwen op de werkvloer. Mensen moeten natuurlijk ook wel beseffen dat zo’n gesprek niet betekent dat elke wens kan ingewilligd worden. Elk bedrijf is anders. In sommige bedrijven is meer mogelijk dan in andere, dat is evident. Maar spreken is te belangrijk om het niet te doen. Dankzij zo’n gesprekscultuur kan de werknemer misschien ook accepteren dat er op korte termijn niet veel manouvreerruimte is, maar op langere termijn wel. Het is geven en nemen. En dat schept een vertrouwen. Niet alleen werknemers vinden niet altijd de woorden om hun ambities te verwoorden, ook wergevers zijn niet altijd even duidelijk in waar ze heen willen. Ik heb gemerkt dat heel wat werkgevers denken dat het heel duidelijk is wat een mogelijk parcours is binnen het bedrijf, maar in de praktijk blijkt dat helemaal niet het geval.” Kijk, het is heel simpel. De maatschappij is in volle beweging. Bedrijven zijn in volle beweging. En loopbanen ook. Die zijn niet meer zo statisch als vroeger. Dan moeten we daar met z’n allen beter op inspelen. Ik ben ervan overtuigd dat we de werkvloer zo een betere plek kunnen maken. Kathy Rosseel, Career Management Manager bij Daoust krosseel@daoust.be www.daoust.be © Getty

Transitie Een curator voor de productieve economie De productieve economie wordt opnieuw belangrijker voor Brussel. De voorbije vijf jaar heeft de sector een echte boost gekend en komen er steeds meer start-ups en aanverwante projecten bij. Hoe kan Brussel zulke innovatieve productiebedrijven ondersteunen en zonder andere stedelijke noden uit het oog te verliezen? P roductie zit in het DNA van Brussel. Van de lakenindustrie uit de middeleeuwen tot de hoogdagen van de industriële revolutie van de negentiende eeuw. Na een halve eeuw van verval is de productieve economie helemaal terug in Brussel. Er wordt weer geproduceerd in de stad: bier, chocolade, auto’s, gebouwen, nieuwe technologie of afvalbeheer. De productiesector schept opnieuw banen. De Brusselaar herontdekt zijn industriële verleden en leert tegelijk opnieuw leven met fabrikanten als buren. De interesse in de productiesector is vergroot, dankzij enkele publieke en private initiatieven. Brussel is zoveel meer dan de bureaucratische hoofdstad van Europa. Brussel is één van de eerste steden met een eigen plan voor de circulaire economie en sinds kort ook voor de industrie. Die politiek heeft gezorgd voor een groeiend aantal innovatieve startups en projecten, vooral in de bouw- en de voedingssector. Abattoir bijvoorbeeld, vandaag een van Europa’s grootste gebouwen met geïntegreerde stadsserres, een ondergrondse champignonboederij, een micro-greens incubator en een bedrijf dat niet-verkochte groenten verwerkt tot soep. Een andere productiehub is Greenbizz. De populariteit van de sector veroorzaakt wel spanningen met andere activiteiten in de stad. Plaats is schaars en iedereen vecht voor plek voor huisvesting, parken of kantoren. Onderzoek van VUB-onderzoekster Sarah De Boeck wijst uit dat Brussel in de voorbije 18 jaar zo’n 16 procent aan ruimte is verloren die gewijd was aan logistiek of productie. De Brussels productiesector is geïsoleerd en, volgens het project ‘Cities of Making’, is de grootste uitdaging dan ook om die beter te coördineren. Er bestaat vandaag geen enkele speler op de markt die de productieve sector ondersteunt en ontwikkelt, geen enkele die bedrijven met elkaar in contact brengt, voor een betere infrastructuur zorgt of de kenniseconomie met de productie-economie verbindt. Er is bovendien ook geen enkele speler die de gentrificatie van productiesites tegengaat en alternatieven aanbiedt om braakliggende industriële terreinen te herontwikkelen. Een curator voor het grondgebied Zo’n speler, een curator van het grondgebied, zou makers, denkers, de publieke en de private sector kunnen samenbrengen. Het is een essentiële rol. Zo’n curator zou de productieve sector kunnen helpen ontwikkelen, maar zou bovenal een eengemaakte visie en doelstellingen kunnen uitdragen voor de sector. Maar hoe? Wordt het een publiek agentschap, een NGO of een privébedrijf? We kijken even naar het buitenland. De Oostenrijkse hoofdstad Wenen, een stad die al jaren pionier is om zijn productiesector te beschermen, start in januari 2020 met een publiek-private samenwerking tussen het publieke Vienna Business Agency en de Oostenrijkse Kamer van Koophandel. Het resultaat is ‘Vienna Business Districts’, waarbij de stad opgedeeld wordt in drie zones met elk een speciale business manager. De Londense NGO The Guardian of the Arches, werd opgericht nadat de spoorwegbruggen er werden geprivatiseerd en helpt bedrijfjes te starten onder die centrale locaties. Vlaamse bedrijventerreinen hebben eigen managers, met interessante resultaten. En in de VS geeft de Urban Manufacturing Alliance steun en kennis aan kleine bedrijven. Brussel hoeft niet te wachten tot de productiesector zichzelf zal helpen, dat zal niet gebeuren. Er zijn veel spelers op de markt en daarom is er iemand (of een organisatie) nodig die de belangen van de productieve economie ter harte neemt. Brussel moet er zo voor zorgen dat de productieve sector een plek krijgt in de stad van de 21e eeuw. ● Adrian Hill, Coordinator Cities of Making 36 ❙ Brussel Metropool - december 2019 © Belga

OM STERK TE STAAN OP DE MARKT VAN MORGEN Seminaries en opleidingen op maat van de bouwprofessional actief in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. SEMINARIES • Duurzame gebouwen en brandbescherming // 0,5d • Circulaire economie toegepast op de technische installaties // 1d • Analyse van de levenscycluskost van gebouwen (LCC) // 0,5d OPLEIDINGEN • Renovatie met een hoge energie-efficiëntie // 3d • Circulair en omkeerbaar ontwerpen // 2d • Duurzame materialen // 2d • Hergebruik van materialen en bouwelementen // 1,5d • Akoestiek // 2d • Energie: basisprincipes // 2d • Stadslandbouw en duurzame gebouwen // 2d • Energiebeheer // 3d • Warmtepomp // 2d • Ventilatie // 2d • Regenwaterbeheer op het perceel en in de openbare ruimte // 2d + 1d 50€/DAG - JAN – JUNI 2020 WWW.LEEFMILIEU.BRUSSELS/ OPLEIDINGENDUBO © Batex Henegouwenkaai - Architect : A.M. L’Escaut MSA Grontmij - Foto : Bernard Boccara FACILITATOR DUURZAME GEBOUWEN Een gratis helpdesk met experten voor uw projecten in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest 0800 85 775 facilitator@leefmilieu.brussels GIDS DUURZAME GEBOUWEN Ontwerphulp voor de professional www.gidsduurzamegebouwen.brussels

Legal Het hervormde Wetboek van Vennootschappen: gevolgen voor ondernemers Het nieuwe wetboek van vennootschappen is sinds 1 mei van kracht en verandert veel voor (toekomstige) ondernemers. Het aantal vennootschapsvormen vermindert en de oprichting van een BV, die de BVBA vervangt, is nu gemakkelijker: één bestuurder volstaat en er wordt geen startkapitaal meer vereist. In oktober organiseerde Beci een rondetafelgesprek met deskundigen om de krachtlijnen en de gevolgen van deze hervorming te bespreken. D rie grote veranderingen kenmerken het nieuwe Wetboek van Vennootschappen, zegt Paul-Alain Foriers, advocaat bij het Hof van Cassatie en partner bij Simont Braun, die nauw bij deze hervorming werd betrokken. Moderner, eenvoudiger en flexibeler Ten eerste een broodnodige modernisering. “De oorspronkelijke teksten van het Wetboek dateren uit 1999 en ondergingen ettelijke wijzigingen. Hierdoor kwamen tegenstrijdigheden aan het licht. Het vennootschapsrecht, maar ook het vrij gelijkaardige verenigingsrecht, waren dus aan een verjongingskuur toe. Bovendien moest deze Belgische wetgeving zich competitief opstellen ten opzichte van het buitenland. De nieuwe BV zonder verplicht kapitaal is nu vergelijkbaar met andere ondernemingsvormen in Europa.” Ten tweede een vereenvoudiging. “Het aantal vennootschapsvormen neemt af. Ook de definitie van een vennootschap is nu anders: ze hoeft niet langer uitsluitend winst te beogen. Ze kan zelfs een belangeloos doel nastreven, voor zover ze iets kan uitkeren aan de vennoten. Enkele praktische aspecten zijn nu eenvoudiger: BV’s en NV’s kunnen bestaan uit één enkele vennoot, hoewel dit aantal aan geen enkele beperking meer is onderworpen.” En ten derde veel meer flexibiliteit: “Met de hervorming ontstaat een bijzonder flexibele BV, met heel wat mogelijkheden: aandelen met enkelvoudige, meervoudige of geen stemrecht, geen beperking meer op de mogelijkheid om aandelen zonder stemrecht te hebben, converteerbare obligaties, met inschrijvingsrecht … Het is best mogelijk om zeer weinig aandelen te hebben in de herverdeling van de winst en toch een zeer groot aantal stemrechten te bezitten.” Een nieuwe opvatting van aansprakelijkheid Met de BV verandert ook de aansprakelijkheid van de vennoten. Een toelichting van Jean-Pierre Riquet, fiscaal jurist en expert bij de FOD Economie: “De aansprakelijkheid van de oprichters wordt gehandhaafd, maar enigszins veranderd. Ten tijde van de BVBA waren alle oprichters aansprakelijk tijdens de oprichtingsperiode. Vandaag kan in een BV met bijvoorbeeld zeven, acht of negen oprichters, een deel van die oprichters aansprakelijk zijn terwijl anderen eenvoudige kapitaalinbrengers zijn, zoals in de NV.” Ook de omvang van de aansprakelijkheid verandert: het maximumbedrag hangt af van de omzet en de balans van de onderneming. “Het wisselt tussen 125.000 en 12 miljoen euro”, verduidelijkt Paul-Alain Foriers. “Deze beperking is weliswaar inhoudelijk verzwakt. In de praktijk is ze slechts van toepassing op incidentele kleine fouten. Ze geldt niet voor repetitieve kleine fouten, grove nalatigheid en, uiteraard, fraude. Wel blijft het verboden om met de bestuurders een clausule te voorzien die de aansprakelijkheid beperkt.” 38 ❙ Brussel Metropool - december 2019 © Getty

Legal Alleen de rechtbanken zijn bevoegd om de aard van de fout te bepalen. “Het al dan niet opzettelijk verzuimen van RSZbijdragen, btw enz. tijdens twee of drie kwartalen wordt bijvoorbeeld niet meer als een kleine fout beschouwd”, weet Jean-Pierre Riquet. “Eerst de Staat wordt betaald, en pas daarna de leveranciers. Nochtans doet iedereen het tegenovergestelde. Het niet uitbetalen van verbrekingsvergoedingen aan een ontslagen werknemer is ook niet langer een kleine fout. De beperking van aansprakelijkheid bij kleine fouten heeft wel het voordeel dat de aansprakelijkheid van de bestuurder gemakkelijker kan worden verzekerd.” Krediet en financieel plan De banksector als kredietverstrekker beschouwt deze hervorming niet als een ingrijpende verschuiving. “Dit verandert niets fundamenteels in ons kredietbeleid”, zegt Nancy Godfroid, Business & Innovation Banker – Starters, Zelstandigen en KMO’s, bij de bank ING. “Voor starters blijven we zeer attent op het ingebrachte kapitaal, dat een minimumwaarde moet bereiken. Onze analyse zal zich toespitsen op de eigen inspanningen van de ondernemer, zijn opleiding, voorgeschiedenis en managementvaardigheden. Ik wijs starters nog steeds op hun aansprakelijkheid, de logica en de haalbaarheid van hun activiteit vandaag, in functie van hun startkapitaal. We hebben de opening van talrijke nieuwe bedrijfsrekeningen vastgesteld, nu de oprichting van een onderneming vlotter verloopt. Toch hebben we nog niet veel verzoeken om startfinanciering ontvangen.” De eisen bij de samenstelling van het financieel plan zijn echter verstrengd, aldus Jean-Pierre Riquet: “Er bestaan nu twee nieuwe verplichtingen. Ten eerste moeten alle hypothesen die hebben geleid tot de verkoopprognose op 12 en 24 maanden in detail worden toegelicht. Ten tweede moeten de cashflowplannen na 12 en 24 maanden ook in detail worden beschreven. Vele ondernemers deden dit al op een nauwgezette manier, maar anderen waren minder zorgvuldig. Dit kon problemen opleveren als een faillissement zich tijdens de oprichtingsperiode voordeed.” Het belang van statuten Ook nieuw in het Wetboek van Vennootschappen: BV’s aanvaarden de inbreng van nijverheid en knowhow. “Dit beantwoordt aan een werkelijke behoefte”, stelt notaris Sophie Maquet, Vennoot bij Sophie Maquet & Stijn Joye. “Ik denk bijvoorbeeld aan de wijk van het Terkamerenbos en aan al de daar gevestigde spin-offs van universiteiten waar de onderzoeker ideeën inbrengt, maar geen echt kapitaal. De inbreng van nijverheid is in feite een verbintenis van de onderzoeker. De vraag is natuurlijk hoe je deze persoon kunt verplichten zijn of haar bijdrage te leveren. Er is hier geen sprake van geld, maar van arbeidskracht en denkwerk. Dit moet duidelijk in de statuten worden vermeld.” Eventuele geschillen kunnen worden geregeld dankzij een bemiddelings- of arbitrageclausule, eveneens in de statuten. “Bij voorkeur worden beide formules voorzien. Voor het geval de bemiddeling geen resultaten oplevert en iedereen toch een zeer lange juridische procedure wil vermijden. De arbitrageprocedure verloopt normaliter veel sneller”, zegt Paul-Alain Foriers. De hervorming zorgde voor meer vrijheid bij het opstellen van de statuten. Wat niet is veranderd, is dat alles in de statuten moet staan. Sophie Maquet: “Zo’n 80% van de ondernemingen heeft standaardstatuten. Soms is maatwerk nochtans vereist. Zo bijvoorbeeld voor familiebedrijven of starters. Als de oprichter bijvoorbeeld zijn macht wil behouden en investeerders wil aantrekken, kunnen de statuten zijn stemrecht versterken, die van investeerders verminderen of een vetorecht instellen op bepaalde investeringen. Dit alles moet in de statuten worden verduidelijkt.” “Zo niet, dan gelden de aanvullende regels”, waarschuwt Jean-Pierre Riquet. “Draag dus de nodige zorg aan het opstellen van statuten die overeenkomen met de onderneming. Desnoods moet u de statuten wijzigen.” Enkele ‘kliks’ om een bedrijf op te richten Met de hervorming van het Wetboek van Vennootschappen kan een oprichtingsprocedure sneller verlopen, onder andere dankzij wettelijke publicaties. “Theoretisch gaat het nu sneller”, bevestigt Sophie Maquet. “Wij richten de vennootschap om 9 uur op en een uur later is die online. Ook bij de wijziging van statuten zal dit binnenkort zo verlopen.” De oprichting van vennootschappen die geen authentieke akte vereisen (vzw’s, commanditaire vennootschappen enz.) kan nu bijna met één enkele klik gebeuren via de portaalsite www.e-greffe.be/evzw/nl_BE/homepage. “Een bijzonder nuttig portaal. Maar als u een authentieke akte nodig hebt, bijvoorbeeld voor een BV, een IVZW of een stichting, dan moet dit via een notariskantoor gebeuren”, vermeldt de heer Riquet. “Om de oprichting van de vennootschap te voltooien, kan de ondernemer via de website www.startmybusiness.be zijn statuten online invullen en versturen naar de mailbox van de notaris van zijn keuze. De notaris zal de ondernemer dan oproepen om de oprichting finaal te voltooien.” ● Cédric Lobelle Contact en info : Alexis Bley, Juridisch Adviseur Beci ; +32 473 13 05 18, ab@beci.bee Brussel Metropool - december 2019 ❙ 39

Dynamiek Overheidsopdrachten: waar staan we met de wet van 17 juni 2016? De nieuwe wet op overheidsopdrachten trad op 30 juni 2017 in werking en bracht aanzienlijke wijzigingen aan een reeds zeer ingewikkelde materie. Waar staan we, twee jaar later? Een overzicht met Christophe Dubois, advocaat en vennoot bij Equal Partners. «Een van de grootste problemen met deze nieuwe wet is dat aanbestedende machten onvoldoende tijd hebben gehad om zich op de inwerkingtreding voor te bereiden, onder andere wat betreft de uitvoering van opdrachten”, steekt Christophe Dubois van wal. De regels voor de uitvoering van opdrachten werden trouwens pas begin juni 2017 beschikbaar. De aanbestedende machten kregen daardoor minder dan een maand de tijd om de regelgeving te assimileren en hun werkwijze bij te sturen. “Ze waren onthutst, vooral door de maatregelen tegen sociale dumping in onderaanneming, door de herzieningsclausules en de toegestane wijzigingen. Ze hebben de grootste moeite gehad om zich deze nieuwigheden toe te eigenen. Twee en een half jaar later is dit nog steeds het geval.” Tegenwoordig nemen veel aanbestedende machten bijvoorbeeld genoegen met het louter overnemen van de herzieningsclausules die in de reglementering staan, zonder zelf een aantal eigen herzieningsclausules te voorzien. “Spijtig dat het Koninklijk Besluit niet veel vroeger werd uitgebracht. Op die manier hadden de aanbestedende machten zich met de materie vertrouwd kunnen maken.” Meer risico’s en meer werk Christophe Dubois wijst op een tweede moeilijkheid: de opname van sociale, ecologische en ethische clausules in het lastenboek. “Aanbestedende machten weten niet hoe ze daarmee moeten omgaan en gebruiken dus te goeder trouw modellen die ze op het internet vinden of die ze hebben gekregen, maar die weliswaar fouten bevatten.” 40 ❙ Brussel Metropool - december 2019 En inzake uitsluitingsclausules oordeelt onze deskundige dat het administratief werk van de aanbestedende machten in omvang is verdubbeld voor opdrachten die de Europese drempel overschrijden. Anderzijds is er niets voorzien voor zeer kleine opdrachten. “Je zou bijna kunnen stellen dat om een boeketje bloemen van € 30 te kopen, de aanbestedende macht ten minste drie economische spelers moet raadplegen en hiervan de bewijzen bewaren”, schertst Christophe Dubois, die meent dat dit echt te ver gaat. “In dit opzicht biedt de onderlinge verdeling van overheidsopdrachten een interessant alternatief.” Bovendien zal vanaf januari 2020 de totale dematerialisatie van overheidsopdrachten de economische spelers – KMO’s inbegrepen – ertoe verplichten hun offertes elektronisch in te dienen. “Dit betekent dat deze mensen over de nodige uitrusting en vaardigheden moeten beschikken en het verhoogt het risico dat offertes uit de selectie worden geweerd wegens een eventuele computerfout.” Christophe Dubois stelt dat deze nieuwe wet een aantal maatregelen voorziet om KMO’s een gemakkelijker toegang te verschaffen tot overheidsopdrachten, maar die tegelijk de aanbestedende machten blootstellen aan extra risico’s. Een voorbeeld is dat de aanbestedende macht rekening moet houden met de verdeling van de opdracht in percelen. “Doet ze dit niet en er komt een klacht, dan Christophe Dubois © Getty D.R.

neemt ze een risico.” Een ander voorbeeld is het onderzoek naar de regelmatigheid van de inschrijvingen, waarbij de aanbestedende macht de conformiteit van de prijzen moet controleren. “In principe is dit niet haar taak. Het maakt haar het leven bovendien erg moeilijk, zo niet onmogelijk, met een hoger risico van verhaal.” Steeds ingewikkelder Ook onder de inschrijvers heerst ongenoegen. “Ze hebben zich eveneens moeten aanpassen aan de nieuwe wetgeving, maar in tegenstelling tot de aanbestedende machten hebben zij in deze materies weinig of geen opleiding kunnen genieten. Er bestaan wel mogelijkheden, maar je moet er de tijd en de middelen voor hebben.” Kleine opdrachten zijn bijzonder aantrekkelijk voor KMO’s, maar de procedure is vandaag zodanig complex dat mensen ontmoedigd geraken. Onze deskundige raadt kleine bedrijven daarom aan om zo lokaal mogelijk te werken en zich bekend te maken bij de lokale aanbestedende machten, die heel wat opdrachten te gunnen hebben onder flexibelere voorwaarden. Christophe Dubois: “Paradoxaal genoeg komt de vooruitgang van de nieuwe wetgeving niet rechtstreeks ten goede aan overheidsopdrachten. Sommige maatregelen zijn uiteraard positief, maar ze hebben geen invloed op de aanbestedingsprocedures als zodanig. De aanbestedende machten én de inschrijvers hebben vandaag duidelijk niet de vereiste vaardigheden om aan deze nieuwe eisen te voldoen. In de loop der jaren is deze regelgeving zo complex geworden dat het voor alle spelers rond overheidsopdrachten uiterst moeilijk is geworden om deze materie te beheersen en de relevante jurisprudentie te volgen.” ● Gaëlle Hoogsteyn Elektronische facturatie op komst Naar aanleiding van de opname van een Europese richtlijn in onze nationale wetgeving moeten al onze administraties sinds april 2019 e-facturatie aanvaarden als onderdeel van hun overheidsopdrachten. Uitleg krijgen we van Brahim Ammar Khodja, project manager bij Easybrussels, het Brusselse Agentschap voor administratieve vereenvoudiging. Wat is een elektronische factuur? Elke factuur die wordt uitgereikt, verzonden en ontvangen in een gestructureerde elektronische vorm (XML-format), waardoor zij automatisch en elektronisch kan worden verwerkt. Concreet vertrekt dit type factuur rechtstreeks van het boekhoudpakket van de leverancier naar een gelijkaardig pakket bij de klant, zonder menselijke tussenkomst. Gescande of PDF-facturen die per e-mail vertrekken worden daarom niet beschouwd als elektronisch. Brahim Ammar Khodja (Easybrussels) Welke voordelen houdt e-facturatie in voor ondernemingen? Om te beginnen een administratieve vereenvoudiging. Elektronische facturatie elimineert manuele taken en de gegevensinput bij het opstellen van de factuur. U bespaart er dus geld mee, zowel bij het verzenden als bij het ontvangen. Het Federaal Agentschap voor Administratieve Vereenvoudiging berekende dat een overschakeling naar 100% elektronische facturatie in België jaarlijks meer dan 3 miljard euro zou besparen. Automatisering gaat ook gepaard met een kortere betalingstermijn, zeker welkom bij zelfstandigen en kleine bedrijven die het zich niet kunnen veroorloven om lang te wachten op betaling. Tot slot vermindert e-facturatie de impact op het milieu ten opzichte van papieren of e-mail facturen. Zijn bedrijven nu verplicht om elektronische facturen naar administraties te sturen? Daartoe bestaat er in België nog geen algemene verplichting. Sommige administraties leggen dit echter al op aan hun leveranciers, vooral in Vlaanderen. Ook het Brusselse Gewest wil hier vanaf 2020 mee opschieten, en voorziet een begeleiding van de zelfstandigen en kleine ondernemingen. Hoe kunnen zelfstandigen en KMO’s die niet over de nodige IT beschikken, elektronische facturen sturen? Er bestaan vandaag tientallen oplossingen voor boekhoudkundig beheer waarmee elektronische facturen volgens de regelgeving kunnen worden verstuurd. Bedrijven die niet zijn uitgerust nemen best contact op met hun huidige leverancier of raadplegen het internet. Wat beveelt u aan inzake elektronische facturatie voor Brusselse KMO’s? De stap naar elektronische facturatie betekent modernisering en besparingen. Ik raad deze bedrijven dan ook aan zich te informeren en de oplossing te kiezen die bij hun situatie past. Brussel Metropool - december 2019 ❙ 41 D.R.

Starter Space Laser Games : fun events In Etterbeek biedt Jérôme Desombre een veelzijdige ruimte voor particulieren en bedrijven die er evenementen willen organiseren. Het geheel kreeg er onlangs een nieuwe attractie bij: de Space Team Games. Jérôme Desombre in volle actie N a een loopbaan in de financiële sector veranderde Jérôme Desombre tweeënhalf jaar geleden totaal van activiteit, met de opening van de Space Laser Games in Etterbeek. Hij ontdekte deze activiteit dankzij kennissen in Parijs en besloot een gelijkaardig avontuur te wagen in Brussel, waar hij al enkele jaren woonde. Sinds de lancering in het voorjaar van 2017 kent Space Laser Games steeds meer succes, zowel bij particulieren (in het weekend) als in de bedrijfswereld (tijdens de week). “Dankzij onze veelzijdige ruimte van ongeveer 750 m², waarvan het doolhof 500 m² inpalmt, bieden wij de grootste laser game in Brussel”, aldus Desombre. “De ruimte is privatiseerbaar en kan worden gebruikt voor een teambuilding, mét een vergaderruimte voor zowel werk als catering.” De laser game is een geweldige attractie en volgens Jérôme Desombre “150% fun”. “Met deze activiteit speel je je stress kwijt en beleef je plezier. De mensen zijn gedeconnecteerd en leven zich uit. De deelnemers kiezen een naam van een ruimte-superheld en verdwijnen vervolgens de duisternis van het labyrint en een waanzinnige sfeer met rook, muziek enz. Sommige mensen die, tijdens teambuildings, in het begin geen belangstelling hebben, zijn al gauw overtuigd. Zoals ik vaak zeg, is de laser game de enige activiteit waar je je baas mag neerschieten zonder hem of haar pijn te doen en vooral zonder risico om ontslagen te worden! Het is een zeer populaire activiteit in de bedrijfswereld. De ondernemingen moedigen hun mensen trouwens aan onderling hun resultaten en de scorebladen te bespreken en te vergelijken.” Space Laser Games lanceerde onlangs een gloednieuwe activiteit in een zeer ongewone omgeving: de Space Team Games. “Het is een soort mini escape game of Fort Boyard, maar dan zonder dieren of tovenaars”, weet Jérôme Desombre. “We kunnen tot 11 teams van 2 tot 6 personen onthalen, die 11 interactieve, getimede opdrachten moeten voltooien, waarbij sport, observatie, actie en handigheid hand in hand gaan. Het zijn echte, dynamische, geweldloze, collaboratieve en integratieve games, waar iedereen zijn vaardigheden kan inbrengen en zo bijdragen tot het succes van de groep. Deze nieuwe activiteit is ideaal voor een teambuilding omdat het de communicatie en de samenhang tussen de leden van een groep verbetert. Hier is echt teamwerk voor nodig, met verschillende en elkaar aanvullende talenten.” Met deze nieuwe activiteit krijgt de ganse infrastructuur de naam Space Fun Games, met daarin Space Laser Games en Space Team Games. Deze veelzijdige ruimte kan dienen om evenementen te organiseren voor bedrijven, maar ook voor particulieren die bijvoorbeeld een verjaardag vieren. Wegens de groeiende belangstelling en het succes van dit complex, overweegt Jérôme Desombre het concept elders in Brussel en later in andere steden toe te passen. Zeker de Space Team Games, die gloednieuw is op de markt. ● Info : www.space-laser-game.com Guy Van den Noortgate Invest in starters Zeker doen: sluit u aan bij de gemeenschap van investeerders om jonge innovatieve ondernemingen in Brussel te steunen! • U draagt bij tot de economische ontwikkeling van Brussel • U diversifieert uw beleggingen • U geniet fiscale voordelen dankzij de "tax shelter" voor starters Hier moet u zijn: starters@beci.be • www.beci.be/starter 42 ❙ Brussel Metropool - december 2019 D.R.

Community Foto’s van het Beci nieuws Twee miljoen Brusselaars en pendelaars opleiden voor de mobiliteit van de toekomst: dat is de opzet van de Brussels Mobility Store, die Beci en AG Real Estate in de Anspachgalerij, hartje Brussel, hebben ingehuldigd. Multimodaliteit, duurzaamheid en intelligente mobiliteit staan centraal in deze nieuwe 1.000 m² grote ruimte, die oplossingen biedt voor stedelijke mobiliteit … en een testbaan in huis heeft! © Reporters Hoe helpen we vrouwen hun ondernemersactiviteit in Brussel te financieren? Wat zijn de hindernissen? En de kansen? Dit alles kwam aan bod tijdens het seminar ‘Women & Investment: Key to Success’, georganiseerd door Beci en het Womenpreneur netwerk. D.R. Brussel Metropool - december 2019 ❙ 43

Community Brussel van de ondernemers In de voetsporen van Marguerite de Crayencour Na haar rechtenstudie en een jaar aan de balie van Brussel besefte Marguerite de Crayencour dat ze verkeerd bezig was. Tijdens een kort verblijf met vrienden op de biologische hoeve van de Bec Hellouin in Frankrijk besliste ze alles stop te zetten en bijna drie jaar lang een opleiding te volgen in biologische landbouw en aromatische planten. Vandaag staat ze aan het hoofd van de Jardin des Sens, waar ze meer dan 50 soorten eetbare bloemen kweekt. Marguerite werkt in partnerschap met verscheidene Brusselse restaurants. We polsten dus naar de lekkere adresjes die ze zou kennen … Op reis in een restaurant: Mumtaz. Stap dit Elsense restaurant binnen (foto) en meteen zit u aan tafel met de Indische gastronomie en haar talloze smaken! De tikka massala kip is de specialiteit des huizes. Aan vegetariërs raad ik de linzen-dhal met koningsrijst aan: geweldig! Snelle service en een goede prijs-kwaliteitverhouding. pasta, rechtstreeks op uw tafel. Carbonara met asperges en de pasta al ragù behoren tot de klassiekers van het huis. Een (h)eerlijke en smakelijke keuken, voor genieters! De beste ambassadrice: Chloé Roose ! In zeven jaar tijd werd ze dé food referentie in Brussel. Op haar blog – Brussels Kitchen – geeft ze een overzicht van de smakelijkste eetgelegenheden in Brussel. En ze publiceerde daarnet haar tweede papieren gids, bij uitgever Racine. De trendy boetiek: Kure, een Brusselse concept store waar je topklasse kleding van verschillende internationale merken kan bewonderen. De voorraad is Bezoekers laten zich meestal bekoren … ● beperkt. Elisa Brevet Voor een groep vrienden: Old Boy, zeker en vast! Voor mij is dit een van de beste adressen in Brussel. Wie op nieuwe smaken uit is, moet deze Aziatische kantine resoluut binnenstappen. De chef neemt het beste uit verschillende invloeden – ook Chinese. Het resultaat leest u op een beknopte en efficiënte menukaart. De ideale kantine: het Italiaanse restaurant Nuovo Rosso serveert onder andere in de braadpan gegaarde 44 ❙ Brussel Metropool - december 2019 D.R. D.R. D.R.

Community Kleine verhalen van de grote ondernemers De ongelooflijke tocht van Daniel Ek, van zwoegend Zweden tot Spotify Daniel Ek, de machtige maar discrete Zweedse baas van Spotify, beleeft vandaag zijn ‘American Dream’. De man staat nu op Wall Street genoteerd. Het magazine Billboard beschouwt hem als ‘de machtigste mens in de muziekwereld’. Hij verdient trouwens miljarden dollars. Een loopbaan in vier stappen. Een eerste onderneming op veertienjarige leeftijd: Daniel Ek is amper 13 wanneer hij zijn eerste websites begint te maken. De reputatie van zijn activiteit verspreidt zich in gans het land en de vraag neemt toe. Een jaar later richt hij een eerste bedrijf op en verdient hij tot € 15.000 per maand. Om dit te bereiken, ontwikkelt hij websites voor € 5000, drie keer goedkoper dan de meeste concurrenten. Ek vertelt graag dat zijn passie voor computers en muziek al op vijfjarige leeftijd begon, toen zijn vader hem een gitaar en zijn allereerste computer gaf. Grootheidswaanzin: op 23-jarige leeftijd wordt hij benaderd door Tradedoubler, een internet reclamebureau. Het bureau vraagt hem een programma te ontwikkelen om zijn klanten online te beheren. Ek verkoopt zijn CRM voor 2 miljoen dollar. Met dat geld koopt hij een mooi appartement in Stockholm en een kersenrode Ferrari Modena. De jet set en de grootheidswaanzin worden al gauw te veel voor hem en op 24-jarige leeftijd is Ek depressief. Hij verkoopt alles en vestigt zich in een hut, ergens in het woud. Hij brengt daar meerdere maanden alleen door, stelt zich vragen over zijn toekomst en speelt gitaar. Flights Vorig jaar werd in volle #metoocommotie geen Nobelprijs uitgedeeld. Dit jaar kreeg de Poolse Olga Tokarczuk de prijs dan toch meer dan verdiend. Haar roman Flights (in het Engels) staat vol duizelingwekkend poëtisch proza en fantastische reisverhalen. Rusteloos proza van de hoogste kwaliteit. Riverhead Books De ontmoeting met Martin Lorentzon: tijdens een bezoekje aan Stockholm, ontmoet Daniel Ek opnieuw Martin Lorentzon, de baas van Tradedoubler. Beide mannen hebben een passie voor muziek en nieuwe technologieën en komen op het schitterend idee van een platform dat online, on demand en onbeperkte toegang biedt tot muziek. Na maanden denkwerk beslissen ze partners te worden. Lorentzon verkoopt zijn bedrijf en Daniel Ek investeert tot zijn laatste duit. Zo ontstaat Spotify. Dreigementen om Zweden te verlaten: Eind 2016 tekende de baas van Spotify een open brief op de website van Medium. Hij beweert dat het land dringend behoefte heeft aan huisvesting en dat de prijzen veel te hoog liggen om jonge ingenieurs aan te trekken. Hij voegt eraan toe dat het Zweedse belastingstelsel door het verbod op stock options te restrictief is. De topman van Spotify roept op tot liberale hervormingen in zijn land. Anders zou zijn eigen bedrijf zich veel meer in het buitenland dan in eigen land gaan ontwikkelen. Ek levert ons daar een totaal andere kijk op het Scandinavisch model dat zo vaak wordt geprezen. Dit verhaal is niet rond. ● Elisa Brevet De Zomer van 1939 : Ik ga op reis naar Uruguay en ik neem mee naar huis: een Michelin-gids van België uit 1939. Auteurs Marnix Peeters en Jana Wuyts trokken met de gids in de hand door Brussel, Vlaanderen en Wallonië op zoek naar vergeten parels en bijzondere adresjes. Nostalgie aan 100 per uur. Angèle Grand Union: De Britse auteur Zadie Smith is vooral bekend van haar grootse romans Swing Time en On Beauty. Na een verzameling essays, brengt ze nu een verzameling kortverhalen uit. Van spannende vormexperimenten tot aandoenlijke vertelelementen. Hamish Hamilton Brussel Metropool - december 2019 ❙ 45

Community TOETREDINGSAANVRAGEN DOOR VOORLEGGING AAN DE RAAD VAN BESTUUR Abdillahi Fathia NP, Steenboklaan 222 - 1200 Brussel Afg. : Abdillahi Fathia ADS Consult, Meerstraat 37 - 1000 Brussel Nace : 69201 - Accountants en belastingconsulenten - Afg. : De Staercke Marie Laure Apydel BVBA, Rue de la Chênaie 6 bte A - 7000 Mons Nace : 46769 - Groothandel in andere intermediaire producten, n.e.g. Afg. : Delvaux Yves Argel International BVBA, Troonstraat 177 - 1050 Brussel Nace : 01610 - Ondersteunende activiteiten in verband met de teelt van gewassen , 43999 - Overige gespecialiseerde bouwwerkzaamheden, 46442 - Groothandel in reinigingsmiddelen, 46610 - Groothandel in machines, werktuigen en toebehoren voor de landbouw, 46739 - Groothandel in overige bouwmaterialen Afg. : Luzolo Arnaud Ben&Art Construct BVBA, SintDenijsstraat 136/7 - 1190 Brussel Nace : 43320 - Schrijnwerk Afg. : Challe François CE+T - Constructions Electriques + Telecommunications NV, Rue du Charbonnage 12 - 4020 Wandre Nace : 27110 - Vervaardiging van elektromotoren en van elektrische generatoren en transformatoren Afg. : Afsarian Vahé ControlCase LLC, Lee Jackson Memorial Highway Suite 520, 12015 - 22030 Fairfax, Virginia Afg. : Holsters Karolien d'Otreppe de Bouvette Thierry (Balance Event Design) NP, Toulousestraat 49 - 1040 Brussel Nace : 77392 - Verhuur en lease van tenten, 82300 - Organisatie van congressen en beurzen, 90022 46 ❙ Brussel Metropool - december 2019 - Ontwerp en bouw van podia Afg. : d'Otreppe de Bouvette Thierry Dijana Zoric NP, Renaissancelaan - 1000 Brussel Afg. : Zoric Dijana Earth Avocats Brussels CVBA, Louizalaan 140 - 1050 Brussel Nace : 69101 - Activiteiten van advocaten Afg. : Viseur François Hermex NV, Maurice Lemonnierlaan 211 - 1000 Brussel Nace : 46190 - Handelsbemiddeling in goederen, algemeen assortiment, 82110 - Diverse administratieve activiteiten ten behoeve van kantoren Afg. : Lefrancq Véronique HR Intelligence BVBA, Paul De Mertenlaan 52 - 1090 Brussel Nace : 78100 - Arbeidsbemiddeling Afg. : Esgain Anne IMB-P r o fessionals CV , Wetenschapsstraat 14 / B - 1000 Brussel Nace : 62020 - Computerconsultancy-activiteiten, 70220 - Overige adviesbureaus op het gebied van bedrijfsbeheer; adviesbureaus op het gebied van bedrijfsvoering, 73110 - Reclamebureaus Afg. : Mukenge Emmanuel Kostiuk Inna NP, Villalaan 75 - 1190 Brussel Afg. : Kostiuk Inna La Passante BVBA, rue de Cotibeau 44 - 5100 Namur Nace : 47721 - Detailhandel in schoeisel in gespecialiseerde winkels Afg. : Goethals Nathalie Le Monde Après BE NV, SinterGoedeleplein 5 - 1000 Brussel Nace : 70220 - Overige adviesbureaus op het gebied van bedrijfsbeheer; adviesbureaus op het gebied van bedrijfsvoering Afg. : Giannini Maxime Lease Plan Fleetmanagement NV, Excelsiorlaan 8 - 1930 Zaventem Nace : 64910 - Financiële lease, 77110 - Verhuur en lease van personenauto's en lichte bestelwagens (< 3,5 ton) - Afg. : Portier Johan Mabel BVBA, Marsveldplein 5 - 1050 Brussel Nace : 53200 - Overige posterijen en koeriers Afg. : Oturan Iris Manymore BVBA, de Broquevillelaan 12 - 1150 Brussel Nace : 70220 - Overige adviesbureaus op het gebied van bedrijfsbeheer; adviesbureaus op het gebied van bedrijfsvoering Afg. : Patrick Stichelmans Prosonix BVBA, Dieudonné Lefèvrestraat 2 - 1020 Brussel Nace : 46190 - Handelsbemiddeling in goederen, algemeen assortiment, 70220 - Overige adviesbureaus op het gebied van bedrijfsbeheer; adviesbureaus op het gebied van bedrijfsvoering, 85592 - Beroepsopleiding Afg. : Dhen Serge Space Refinery BVBA, Da Vincilaan 1 - 1930 Zaventem Nace : 41201 - Algemene bouw van residentiële gebouwen Afg. : Sterken Roel Stratecom BVBA, Jules Génicotlaan 15 - 1160 Brussel Nace : 70210 - Adviesbureaus op het gebied van public relations en communicatie, 70220 - Overige adviesbureaus op het gebied van bedrijfsbeheer; adviesbureaus op het gebied van bedrijfsvoering Afg. : De Koninck Damien Tools for people GCV, Dodonéestraat 77 box A - 1180 Brussel Afg. : Dorsimont Fred YoungThinkers VZW, Hakhoutlaan 17 - 1170 Brussel Nace : 94999 - Overige verenigingen, n.e.g. Afg. : Poullet Eleonore

Community VERKOOP, MARKETING EN BEDRIJFSCOMMUNICATIE Jusqu’au 19.12 Social selling coaching : 4 semaines pour obtenir des leads qualifiés via LinkedIn (1) 17.12 Apprenez à réseauter et franchissez la barrière de la communication (1) 17.12 Social selling : l’efficacité de la prospection (1) ➜ Caroline Coutelier +32 2 643 78 13 – cco@beci.be OPLEIDINGEN OP MAAT U vindt de opleiding niet die u zoekt? Contacteer ons! Ons opleidingsaanbod wordt opgesteld in functie van de vragen die u ons stelt. U wilt uw vaardigheden ontwikkelen, uw medewerkers beter laten presteren, de teamgeest in uw onderneming versterken? ➜ Caroline Coutelier +32 2 643 78 13 – cco@beci.be SOCIALE WETGEVING 24.01.2020 Les vendredis de l’actualité sociale (1) 06.02.2020 HR-vinger aan de pols: update sociaal recht 21.02.2020 Actualités « compensation & benefits » (1) 05.03.2020 Actualités de droit social dans la fonction publique (1) 17.03.2020 Remboursement de frais à vos travailleurs (1) 28.05.2020 Missions et fonctionnement des organes sociaux (1) 04.06.2020 Actualités de droit social dans la fonction publique (1) 05.06.2020 Les vendredis de l’actualité sociale (1) 12.06.2020 Actualités « compensation & benefits » (1) 18.06.2020 HR-vinger aan de pols: update sociaal recht** 24.09.2020 Temps et facilités accordés aux représentants syndicaux : la contradiction surmontée ? (1) ➜ Frédéric Simon +32 2 643 78 17 – fs@beci.be JURIDISCHE BEMIDDELING Van 03.12 tot 04.02.2020 Praktijkworkshops met case studies over bemiddelen en collaboratief onderhandelen > bMediation +32 2 643 78 47 info@bmediation.eu MILIEU, STEDENBOUW, MOBILITEIT 10.12 Green afterwork – alternatieve duurzaame mobiliteit ➜ events@beci.be STARTERS & RESTARTERS 10.12 Comment passer de l’échec au succès ? (1) 10.12 Workshop : Oser l’authenticité pour un succès durable (1) 12.12 Apéro Starters et reStarters : venez pitcher votre projet (1) 16, 23 et 30.12 Lunch Starter 19.12 Apéro Starters et reStarters : entreprendre, c’est bon pour la santé ! (1) ➜ Emmanuelle Einhorn starters@beci.be 12.12 QWat is er nieuw aan Incoterms 2020? ➜ Beci’s International Department +32 2 210 01 77 - jpm@beci.be 10.12 Discovery Meeting Brussel Metropool - december 2019 ❙ 47

Community 11 & 18.12 Beci Welcome Breakfast 12, 17 & 19.12 Beci Welcome Lunch ➜ Beci Events +32 2 643 78 13 – events@beci.be (1) Enkel in het Frans (2) De voertaal is Frans maar de documentatie is ook Bekijk onze volledige agenda op www.beci.be (volledig of gedeeltelijk) in het Nederlands beschikbaar Schrijf u in op één of meerdere opleiding(en) en geniet subsidies van het Brussels Gewest: 50% van de opleidingskost (min. investering: 1.000 €) Vlaams Gewest: via de KMO-portefeuille (min. projectbedrag: 100 €) INDEX VAN BEDRIJVEN EN ORGANISATIES DIE IN DIT NUMMER STAAN Abattoir 36 Actiris AG Real Estate Airbus 4-5 ; 7-11 ; 12-13 ; 43 17 Akros Solution Axel Beelen BDO BeCode 7-11 4-5 7-11 18-19 ; 26-27 Belgische federatie van Kamers van Koophandel 7-11 Betuned BISA Boeing Boerenbond Brightfish 7-11 7-11 Brussels Airport Company 12-13 Brusselse Havengemeenschap 7-11 Bruxelles Formation CBR Cercle des Voyageurs, Le Claeys & Engels CNCD CO2logic CoderDojo Confederatie Bouw Consortium de validation des compétences Daoust Easybrussels Ecole 19 Edenred Engie Enterprise Europe Network Ephec Equal Partners Europcar Mobility Group 20-22 12-13 26-27 12-13 25 15 ; 35 40-41 7-11 12-13 12-13 16 20-22 40-41 12-13 48 ❙ Brussel Metropool - december 2019 7-11 7-11 7-11 28 7-11 7-11 17 7-11 ; 20-22 Eventattitude Exellys Febev FedeWeb Fednot Fevia Gallup Gestion Loc. Girleek G.M. Electronics Greenbizz Growing Attitude Guardian of the Arches, The 6 34-35 17 20-22 26-27 17 32 4-5 7-11 12-13 36 30-31 36 Handelaarsvereeniging Renouveau Quartier Grand-Place 14 Hays Hub.brussels ING Interparking Iris Group IWEPS Jardin des Sens Jeasy KBC Koudetat Kure LeasePlan Lucy Media Marketing Menu Next Door Micropole MolenGeek Mumtaz NMBS Nuovo Rosso Old Boy 34-35 17 12-13 ; 38-39 12-13 12-13 7-11 44 12-13 18-19 7-11 44 12-13 7-11 7-11 7-11 12-13 18-19 44 12-13 44 44 Pasha-Parking Pinwheels Schindler SD Worx Sibelga Simont Braun Sodexo Solvay Solvay Brussels School of Economics Oostenrijkse Kamer an Koophandel Panora.me 36 6 12-13 32 7-11 4-5 ; 29 12-13 38-39 12-13 12-13 7-11 Sophie Maquet & Stijn Joye 38-39 Space Laser Games Spotify 42 45 Statistiek Vlaanderen Telenet Telenet Business Tempo-Team Title Media Total Toukoul Tractebel Tradedoubler Tryangle ULB View.brussels Vinci Energies Belgium VOB VUB WeMedia WHO Womenpreneur Worldline Belgique 7-11 7-11 18-19 ; 26-27 7-11 15 12-13 7-11 12-13 45 30-31 7-11 Urban Manufacturing Alliance 36 Veolia 12-13 20-22 12-13 4-5 7-11 ; 23-24 ; 36 7-11 17 43 14

Ondernemingen in overdracht De Transmission Hub van Beci is de grootste organisatie van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest voor de overdracht/overname van ondernemingen. Hieronder vindt u de jongste aanbiedingen: > over te laten ondernemingen / overdrachten van aandelen Trustmaatschappij (overdracht van aandelen) Omzet: < 0,5 Milj. € 1 tot 10 werknemers Marketing, marktstudies, mystery shopping Omzet: < 1 Milj. € 10 tot 20 werknemers Ontwerp en druk van kinderboeken Omzet: 2-3 Milj. € 1 tot 10 werknemers > Voor zijn overnemers-investeerders zoekt de Transmission Hub > Een bedrijf actief op het gebied van behandeling, vormgeving, verpakking en assemblage. Brussel Aanschafwaarde: > 500.000 € > Een fabricage- en productiebedrijf Brussel, Wallonië, Vlaanderen Aanschafwaarde: > 300.000 € Wenst u uw onderneming gedeeltelijk of volledig over te laten? Hebt u belangstelling voor een van deze ondernemingen of kent u een over te laten onderneming in een van deze sectoren? De Transmission Hub van Beci begeleidt u doorheen uw overdracht- of overnameproject. Salima Serouane + 32 2 643 78 49 • transmission@beci.be

1 Online Touch

Index

1. 1
2. 2
3. 3
4. 4
5. 5
6. 6
7. 7
8. 8
9. 9
10. 10
11. 11
12. 12
13. 13
14. 14
15. 15
16. 16
17. 17
18. 18
19. 19
20. 20
21. 21
22. 22
23. 23
24. 24
25. 25
26. 26
27. 27
28. 28
29. 29
30. 30
31. 31
32. 32
33. 33
34. 34
35. 35
36. 36
37. 37
38. 38
39. 39
40. 40
41. 41
42. 42
43. 43
44. 44
45. 45
46. 46
47. 47
48. 48
49. 49
50. 50
51. 51
52. 52

Home